سم های سیستمیک و زنبورها

پدید آور: سیاوش طراوتی

Photo: Motoya Nakamura
یک زنبور که در اثر سم کشته شده است

یکی از جستارهای  جنجال برانگیز در سال های اخیر جستار اثر سم های سیستمیک (systemic) بر زنبور ها به خصوص زنبورعسل است. سم های سیستمیک سم هایی هستند که پس از تماس با گیاه (وجانور)، وارد بدن آن شده و همراه با آب و مواد دیگر در آوندهای چوبی گیاه جابجا و در تمام گیاه پخش می شوند. هر زمان که حشرات برگ، شیره و یا بخش های دیگر این گیاه ها را بخورند، سم نیز به همراه مواد دیگر گیاه وارد بدن آنها شده و آنها را می کُشد.

سم های سیستمیک از برخی جهات برتری هایی نسبت به سم های تماسی (contact) دارند. به عنوان مثال، موجودات غیر هدفی (non-target organism) که بر روی گیاه ها هستند را نمی کشند، مدت طولانی تری در گیاه می مانند و از آن محافظت می کنند و در برخی موارد (نه همیشه) در دراز مدت از نظر اقتصادی به صرفه هستند چون مصرف آنها نیاز به تعداد کم تری سمپاشی دارد.
با وجود برتری هایی که اشاره شد، برخی مشاهدات نشان می دهد که این سم ها برای زنبورهای گرده افشان (Hymenoptera: Apoidea: Anthophila) به شدت کشنده هستند چرا که این سم ها به تمام قسمت های گیاه از جمله گل و گرده وارد می شوند که با جمع آوری و تغذیه توسط زنبور باعث مرگ آنها می شود.

چند رویداد مهم در کشورهای مختلف باعث توجه بیشتر مردم به اثرات منفی این سم ها شد. یکی از این موارد بیماری مرگ زنبور عسل (Colony collapse disorder) است. هرچند که سم های سیستمیک به عنوان عامل اصلی این بیماری شناخته نشده اند اما به دلیل حساسیت زیاد طرفداران محیط زیست به زنبور عسل و اثرات منفی سم بر آن ، برخی  کشورها از جمله اتحادیه اروپا چند سم سیستمیک بسیار رایج (clothianidin, imidacloprid and thiametoxam) را در سال 2013 ممنوع کردند. رخداد دیگر مرگ چند هزار زنبور (Bumble bee) در پارکینگ یک فروشگاه در ایالت Oregon کشور آمریکا در سال 2013 بود که به دلیل استفاده نادرست از سم dinotefuran ایجاد شده بود و سبب مرگ بیش از 20 هزار زنبور (bumble bees) شد. این رویداد باعث شد تا تعداد زیادی از فعالان زیست محیطی در پارکینگ این فروشگاه دست به تظاهرات بزنند و از مقامات ایالت خواستار مقابله با این پدید شدند. ایالت اورگن هم در پاسخ به درخواست مردم استفاده از این سم را برای چند ماه ممنوع کرد.

بنابراین، گمان می رود که در سال های آینده، شرکت های تولید کننده سم با مشکلات بیش تری در به ثبت دادن، فروش و توزیع سم های سیستمیک مواجه شوند.