ادوارد ویلسون، داروین قرن، درگذشت

روز 26 دسامبر سال 2021 ( 5 دی 1400 ) را باید برای بشریت روز اندوهناکی دانست. در این روز ادوارد ویلسون بزرگ ترین بیولوژیست جهان بعد از داروین دار فانی را وداع گفت. ادوارد ویلسون بیولوژیست برجسته‌ای بود که بیولوژی (زیست شناسی) را با جامعه‌شناسی و با اکولوژی و علم محیط زیست پیوند زد و نگرش جدیدی را از بیولوژی مطرح کرد. او می گفت اگر انتخاب طبیعی، چنانکه داروین گفته است، سبب پدید آمدن انسان شد، این بیولوژی (ژنتیک) و اقلیم (اکولوژی) بود که گونه ها را ساخت. او معتقد بود که تمام حرکت های اجتماعی و تمام اعمال و رفتار اجتماعی انسان ها مبنای بیولوژیک دارد.

نگاه او به حیات، نگاه نویی بود. ویلسون می گفت حیات تنها در 19کیلومتر از ضخامت سطح کره‌ی زمین وجود دارد اما در این 19 کیلومتر در همه جا حیات چلوه می کند. حیات از گودال ماریانا ( Marianas Trench ) در عمق 10هزار و 500متری اقیانوس کبیر تا بالاترین نقطه‌ی کوهستان هیمالیا، یعنی قله‌ی اورست در ارتفاع 800.800متری، یعنی در تمام این فاصله وجود دارد. در دهانه‌ی آتش فشان ها جایی که گاه درجه حرارت آن به 400 درجه‌ی سانتی گراد می‌رسد، تعدادی موجود تک سلولی زندگی می‌کنند. در سردترین نقطه‌ی جهان در دره ی مک موردو واقع در قطب جنوب، تعدادی قارچ و جلبک زندگی می‌کنند. حیات این موجودات زنده به نور، انرژی و آب وابسته است. از آنجا که در همه جای کره‌ی زمین نور و نیز شکلی از انرژی وجود دارد، آب تعیین کننده ی حیات است.

معروف ترین کتاب او سوسیوبیولوژی (Sociobiology) یا زیست شناسی اجتماعی است؛ او می گوید انسان ها حاصل 4 تا 5 میلیون سال تکامل‌اند و در این دوره ی تکاملی خود همواره با طبیعت عجین بوده‌اند و اکنون سرمایه داری مدرن، آنها را از طبیعت جدا کرده است و این یکی از عواملی است که بر زندگی بشر تاثیری ناگوار گذاشته است.

ادوارد ویلسون معتقد است که حرکت های اجتماعی مبنای بیولوژیک دارند. چرا انسان ها عاشق می شوند؟ چرا به یکدیگر مهر می ورزند؟ زیرا می خواهند از بیولوژی (ژنتیک) خود حمایت کنند. قهرمان کیست؟ قهرمان کسی است که خود را فدا می کند تا خویشاوندان او زنده بمانند و بیولوژی (ژنتیک) آنها حفظ شود.

او علاوه بر مفهوم سوسیوبیولوژی ( Sociobiology ) یا زیست شناسی اجتماعی، مفهوم  بیوفیلی یا زیست گرایی ( Biophilia  ( را مطرح کرد. چرا بیمارانی که پنجره‌ی اتاق شان به باغچه و باغ بیمارستان باز می شود زودتر از بیمارانی که پنجره‌ی اتاق شان به دیواری سیمانی باز می شود بهبود می یابند؟ گرایش به طبیعت در ذات انسان است و طی چند میلیون سال تکامل به وجود او گره خورده.

او معتقد بود که تاکنون اقتصاد را اقتصاددانان طراحی کرده‌اند نه اکولوژیست ها، اقتصاددانان فقط به شاخص های اقتصادی توجه می کنند. آن چه برای آنها مهم است نرخ تورم است و نرخ بیکاری  و نرخ رشد و امثالهم. اما برای اکولوژیست ها چیزهای دیگری مطرح است، آنها به نابودی جنگل می نگرند، همان جنگلی که نرخ رشد بالا آن را نابود کرده است؛ آنها نگران ذوب شدن یخ های قطبی هستند که در اثر احتراق سوخت های فسیلی و گرمایش کره زمین ذوب می شود، همان سوخت فسیلی ای که زندگی مدرن را فراهم کرده است.

ادوارد ویلسون متخصص حیات مورچه ها بود، او زیست شناسی اجتماعی و اصول تکامل را با یکدیگر ترکیب کرد تا بتواند رفتار حشراتی را که زندگی اجتماعی دارند توضیح دهد و بر این اساس رفتار اجتما عی سایر حیوانات از جمله انسان ها را درک کند و بدین ترتیب بود که سوسیوبیولوژی  یا زیست شناسی اجتماعی به عنوان یک رشته‌ی جدید علمی زاده شد.

ویلسون معتقد بود که رفتار همه‌ی حیوانات از جمله انسان ها حاصل سه چیز است:

1-وراثت   2- محیط زیست   3- تجربیات گذشته آنها

لذا او معتقد بود که اراده‌ی آزاد یک توهم است. انسان فقط در محدوده ی  آن محیطی که در آن قرار دارد آزاد است، بنابراین در محیط ‌های مختلف رفتار متفاوتی دارد. دیدگاه سوسیوبیولوژی بر این مبناست که همه ی رفتارهای جمعی و اجتماعی حیوانات ناشی از قوانین اپی ژنتیک است. یعنی رفتار موجودات و محیط زندگی آنها سبب می شود برخی ژن ها را سلول ها به اصطلاح ” نخوانند” و آن ژن خاموش بماند و خود را عرضه نکند. این تئوری و تحقیقات او تاثیر بسیار بزرگی داشت و مورد بحث و مخالفت بسیار قرار گرفت.

سخن گفتن از ادوارد ویلسون و آثار و عقاید او ،به علت وسعت دانش و بینش عمیق او و عظمت آثاری که بر جای گذاشته است کار ساده ای نیست. او دو بار برنده ی جایزه ی نوبل شد. یک بار برای انتشار کتاب ” در باره ی طبیعت انسان” ( On Human Nature ) در سال 1979 ، در بحبوحه ی انقلاب ایران، و بار دیگر برای انتشار کتاب ” مورچه ها” در سال 1990.

او هفته ی پیش در سن 92 سالگی چشم از جهان فرو بست. مهم ترین اثر او کتاب سوسیو بیولوژی است که به همت استاد عزیز آقای عبدالحسین وهاب زاده و به قلم او به فارسی ترجمه شده است.