محیط زیست به زبان ساده. انرژی (5)
انرژی زمین
همان طور که در مقاله قبل گفتیم تنها قسمت کوچکی از انرژی خورشید به زمین می رسد و بقیه آن دوباره به فضا باز می گردد. حال. ببینیم بر سر آن قسمت کوچک از انرژی خورشید که به زمین می رسد چه می آید. بخشی از آن قسمت از انرژی خورشیدی را که وارد قسمت های پایینی جو زمین می شود ابرها و مواد شیمیایی و ذرات موجود در هوا و گرد و غبار به فضا بر می گرداند و بخش دیگری از آن نیز پس از برخورد با سطح زمین به فضا برمی گردد. در مجموع 30 درصد از انرژی وارده به زمین از این طریق مجددا به فضا باز گردانده می شود. این خاصیت انعکاسی سطح زمین و هوای اطراف آن را قدرت انعکاسی سیاره می گویند. هر چه قدرت انعکاسی سیاره بیش تر شود کره زمین سردتر خواهد شد. اگر یادمان باشد در سال 1372 یکباره هوا بسیار خنک تر شد. در بهار بارندگی های بسیار زیادی صورت گرفت و میزان آن آن قدر زیاد بود که تمام کوه ها سبز پوش شدند. در دبی و کشورهای عربی اعلام شد که چنین هوای خنکی در این کشورها سابقه نداشته است. در زمستان همان سال هم برف زیادی بارید، علت این پدیده آن بود که در همان سال در فیلیپین یک کوه آتشفشان به نام کوه پیناتوبو فوران کرده بود. در اثر این فوران مقادیر بسیار زیادی گوگرد ( حدود 400 میلیون تن ) به صورت ذرات ریز به قسمت های بالای جو زمین وارد شد. این ذرات ریز انرژی خورشید را به خود جذب می کرد و آن را به فضا بر می گرداند و مانع از رسیدن آن به زمین می شد و در نتیجه تا مدتی هوای برخی بخش های کره زمین سردتر شد.
قریب 47 درصد انرژی ورودی خورشید صرف گرم کردن جو آن می شود و 23 درصد دیگر آن گردش آب را در تمام اکوسیستم کره زمین (که به آن اکوسفر نیز می گویند. ) تنظیم می کند. این انرژی خورشیدی آب روی زمین و آب رودخانه ها و اقیانوس ها و دریاچه ها را بخار می کند. در نتیجه هوای مرطوبی به وجود می آید که به تدریج به سمت بالا می رود و منبسط می شود و هرچه بالاتر می رود خنک تر می شود و سرانجام ابرها را به وجود می آورد بخش کوچکی از این انرژی نیز صرف به حرکت در آوردن هوا یعنی ایجاد جریان باد می شود و این جریان ابرها را به حرکت در می آورد وبه نقاط مختلف کره زمین می برد و در آنجا ابرها به صورت برف و باران و تگرگ و غیره فرود می آیند. همچنین بر اثر نیروی باد در اقیانوس ها و دریاها موج ایجاد می شود. مقداری از این آب به داخل زمین فرو می رود و منابع آب زیر زمینی را پر می کند و بعد دوباره به اشکال گوناگون مانند آب چشمه و یا از طریق حفر چاه و قنات به سطح زمین باز می گردد. مقداری از آب هم به صورت برف و یخ در کوهستان های مرتفع ذخیره می شود و در فصل تابستان آب رودخانه ها را تامین می کند. بدین ترتیب آبی که از روی زمین تبخیر شده و به فضا رفته بود باز به زمین باز می گردد و دوباره این حرکت از نو شکل می گیرد این حرکت و جابجایی آب در نقاط مختلف زمین و فضا را چرخه آب شناختی می گویند پس باد و باران و موج و حرکت آب نیز همگی از انرژی خورشید نشات می گیرد.
کوه یخ، ذخیره آب
تنها قسمت بسیار کوچکی از انرژی خورشیدی وارده به زمین جذب گیاهان سبز می شود و از طریق آنها به موجودات زنده منتقل می شود. این بخش از انرژی توسط عمل فتوسنتز در گیاهان ذخیره می شود. فتوسنتز ( فعالیت نورساخت) فرآیندی است که طی آن گیاهان سبز انرژی خورشید را به کار می برند و با استفاده از آن دی اکسید کربن ( گاز کربنیک ) و آب را با هم ترکیب می کنند و انواع مواد آلی و قندها و برخی پروتئین ها و مواد دیگر را تولید و در خود ذخیره می کنند و بدین ترتیب انرژی خورشید در گیاهان ذخیره می شود. این فرآیند یعنی فتوسنتز با کمک ماده کلروفیل صورت می گیرد که همان ماده سازنده رنگ سبز گیاهان است. تمام غذای همه موجودات کره زمین از همین محل به دست می آید و این فرآیند یکی از مهم ترین فرآیند هایی است که حیات روی کره زمین بدان وابسته است و نباید هیچ وقت و در هیچ شرایطی اهمیت آن را فراموش کنیم. اما متاسفانه انسان ها هر چه از نظر فنی پیشرفت می کنند از طبیعت دورتر می شوند و اغلب تا آنجا پیش می روند که این نکته را کلا فراموش می کنند. فن آوری پیشرفت می کند و ساختمان های بلند مرتبه ساخته می شود و ما توی آنها می نشینیم و درب یخچال را باز می کنیم و کره و پنیر و گوشت و تخم مرغ و میوه از آن بر می داریم. ولی نباید فکر کنیم که کره از فریزر می آید و گوشت یا پنیر از یخچال و مرغ از مغازه یا فروشگاه بزرگ مواد غذایی. همه این مواد را در واقع گیاهان تولید می کنند. فراموش کردن این نکته تا کنون بزرگ ترین لطمات را به محیط زیست و زندگی بشر وارد کرده است. این فرآیند با ارزش که حیات همه موجودات به آن وابسته است به غیر از نور خورشید به زمین سالم ، آب پاک، هوای پاکیزه و وجود درختان و گیاهان متکی است. وقتی این را ندانیم در هرجا که خوشمان بیاید خانه می سازیم. هر در ختی را که هوس کردیم یا مزاحم برنامه ما بود می اندازیم. هر آشغالی را در آب می ریزیم و هر چه دلمان خواست دود راه می اندازیم.
١- نقل به مضمون از كتاب زيستن در محيط زيست نوشته پروفسور جي تي ميلر و ترجمه استاد أرجمند محيط زيست آقاي دكتر مَجِيدٌ مخدوم چاپ انتشارات دانشگاه تهران
٢- نقل از كتاب وضعيت جهان ، مسايل محيط زيست نوشته لستر براون وًهمكاران ترجمه حميد طراوتي چاپ انتشارات هواي تازه