محصول دیجیتال چیست؟

محصول دیجیتال یا شیء دیجیتالی، یا کالا های الکترونیکی محصولات نا مشهودی هستند که به صورت دیجیتالی وجود دارند. این محصولات را می‌توان در یک وب‌سایت عمومی قرارداد و هرگاه در آن‌جا قرارداده شوند، هرکس که به اینترنت متصل شود می‌تواند آنها را دانلود کند. مقالات ویکی پدیا از زمره ی این کالاها هستند. اقتصاد دیجیتال عبارت است از تولید و توزیع محصولات دیجیتال. حال بیایید چند محصول دیجیتال را بررسی کنیم: هرگونه تحقیقی که در زمینه‌ی علوم طبیعی، علوم اجتماعی، تکنولوژی، مسائل بشریت و… صورت می‌گیرد به صورت کتاب و یا مقاله در می‌آید و بدین صورت تبارز پیدا می‌کند. همه‌ی اینها امروزه به ‌صورت محصولات دیجیتالی هستند. آهنگ‌ها و ترانه ها یا فیلم‌های مختلف، همه محصولات دیجیتالی هستند؛ عکس‌ها، ویدئوها، برنامه‌های تلویزیونی،مقالات، روزنامه‌ها و مجلات، همه محصولات دیجیتالی هستند؛ هم‌چنین کارهای هنری و همین طور ادبیات و نیز نرم افزار. درواقع اقتصاد دیجیتالی بسیار گسترده است، این اقتصاد، تمام جهان پژوهش و تمام نرم‌افزارهایی را که تولید می‌شود در برمی‌گیرد.

اما اکنون این اقتصاد مشکل بزرگی را پدید آورده است. مشکل آن است که تولید محصولات دیجیتال تحت شرایط سرمایه‌داری تقریباً غیرممکن است. درک دلیل آن هم بسیار راحت است. بیایید تولید یک محصول دیجیتال مثلاً نرم‌افزار را با تولید یک محصول سنتی مانند خودرو مقایسه کنیم.

تولیدکنندگان اتومبیل در یک جامعه‌ی سرمایه‌داری می‎‌باید اول اتومبیل را طراحی کنند. سپس می باید مدل جدید طراحی شده ی خود را بسازند و آن را آزمایش کنند. پس از آن است که مدل را به دست تولید می‌سپارند و تولید آغاز می شود. خودرو ها با قیمتی به فروش می‌رود که به تولیدکننده اجازه می‌دهد که هزینه‌های خود را (شامل هزینه‌های طراحی، آزمایش‌‌، هزینه‌ی ماشین آلات و مواد مصرفی و دستمزد کارکنان کارخانه) جبران کند و علاوه بر آن سودی نیز نصیب او شود.

اما مشکل محصولات دیجیتال آن است که هنگامی که این محصول طراحی و تولید شد و تنها یک نمونه‌ی آن در یک حوزه‌ی عمومی قرار داده شد، دیگر هرکسی می‌تواند بدون هزینه آن را برای خود بازتولید کند. بنابراین برای تولیدکننده‌ی اصلی بسیار دشوار خواهد بود که بتواند آن قدر از این محصول بفروشد که بتواند مانند تولیدکننده‌ی خودرو هزینه‌های خود را جبران کند و سودی هم ببرد. چه کسی حاضر است برای محصولی که با کمی دانش و آگاهی می‌توان آن را رایگان به دست آورد، پولی بپردازد؟

پل میسون، نویسنده ی کتاب پسا سرمایه داری، این مشکل را در پاراگرافی جالب توضیح می‌دهد.

او می‌گوید:

”  ظهور کالاهای اطلاعاتی اساس سرمایه داری را به چالش می‌کشد، زیرا فرض اصلی سرمایه داری کمیابی است و اطلاعات چیزی است فراوان. در این زمینه وال راس، اقتصاد دان، حق مطلب را ادا کرده است. او می گوید: هیچ محصولی نیست که آن را بتوان به طور نامحدود تکثیرکرد، تمام چیزهایی که بخشی از ثروت اجتماع را تشکیل می‌دهند، فقط در کمیت‌هایی محدود وجود دارند.

اما حالا شما این را به سازندگان فیلم بازی تاج و تخت بگویید: در سال 2014 وقتی اپیزود دوم این فیلم منتشر شد ظرف 24 ساعت اول 1.5 میلیون نفر آن را به طور غیرقانونی دانلود کردند. کمیت تولید کالاهای اطلاعاتی بالقوه نامحدود است. لذا هزینه‌ی نهایی تولید آنها صفر است. ”

وال راس یکی از بنیان‌گذاران اقتصاد نئوکلاسیک بود و نئوکلاسیک یعنی رویکردی که تمام اقتصاددانان آن را برای توجیه سرمایه‌داری به کار می‌برند. چیزی که این عبارت بر آن دلالت دارد آن است که در اقتصاد کنونی تولید محصولات دیجیتال توجیه ندارد. به همین علت است که دست‌راستی‌ترین اقتصاددان‌ها نیز ناچارند تصدیق کنند که محصولات دیجیتال  برای شیوه‌ی تولید سرمایه‌داری مناسب نیست.

مشکل دانلود غیرقانونی در حوزه‌های دیگری نیز وجود دارد، مانند حوزه‌ی انتشارات آکادمیک. قبلا ناشران دانشگاهی عادت داشتند که کتاب های تحقیقات فنی و دانشگاهی را بطور سنتی به شکل فیزیکی تولید کنند. این کتاب ها در قبال مبلغ معینی به کتابخانه‌های دانشگاهی و دانشجویان فروخته می‌شد و معمولاً قیمت هر جلد آن کم هم نبود. اما اکنون ظاهراً وب‌ سایت ‌هایی وجود دارد که این کتاب‌ها را می توان بطور غیر قانونی و مجانی از آنها دانلود کرد. مشکل وقتی پیچیده‌تر می‌شود که بدانیم چنین وب‌سایت هایی ممکن است در هر جایی از جهان مستقر باشند. مثلا ممکن است در کشورهایی باشند که دشمن غرب هستند اما می‌خواهند از نتایج آخرین تحقیقات غرب با کم‎ترین هزینه بهره مند شوند. یا کشورهایی که دشمن شرق هستند. امروزه اساتید دانشگاه خوب می دانند که دانشجوهای آنان دیگر به ندرت به کتابخانه می‌روند زیرا می‌توانند همه‌ ی چیزهایی را که لازم دارند از جمله تازه ترین کتاب‌ها را از برخی وب‌سایت های خارجی مخصوص دانلود کنند. در چنین شرایطی چاره‌ای نیست جز آن‌ که انسان فکر کند که شرکت‌های سرمایه‌داری که زمانی از طریق انتشار کتاب‌های آکادمیک سود سرشاری می‌بردند دیگر محکوم به فنا هستند. نویسندگان این کتاب‌ ها حق تالیف مختصری از این کار کسب می‌کنند بنابراین بسیاری از آنها خیلی هم خوشحال می شوند که کتاب های خود را به شکل دیجیتال تولید کنند و آنها را بر یک وب‌سایت بگذارند تا هر کس بخواهد بتواند آن را مجاناً دانلود کند، این راهبرد آنها سبب می شود گردش کتاب بسیار گسترده تر شود.

نتیجه ی کار آن است که یا باید دنبال داغ و درفش برویم، مثلا جریمه های سنگین برای دانلود های غیر قانونی در نظر بگیریم و قوانینی وضع کنیم که هر کس در این زمینه تخلفی کرد بتوان او را مورد پیگرد قانونی قرار داد و یا کاری کنیم که هیچ کس نتواند از فایل هایی که بر اینترنت قرار می گیرند رونوشت تهیه کند. مثلا قفل سخت افزاری یا نرم افزاری برای فایل ها بگذاریم. کد هایی در فایل ها بگذاریم که قابل دانلود نباشند.  اما اولا تکنولوژی اطلاعات مثل آب است. به همه جا نفوذ می کند و همه را به هم وصل می کند. دوما اقیانوس ارتباطات جهانی آن قدر وسیع و کنشگران آن چنان متنوع اند که به هیچ وجه نمی توان آن را مهار کرد یا بر آنها نظارت نمود. به دلایل مختلفی ممکن است کسی، شرکتی، دولتی یا گروهی پیدا شود که فلان دسته از مقالات را که شما در فکر محافظت از آنها هستید در فلان سایت به نمایش بگذارد و اجازه دهد همه آن را دانلود کنند. اکنون کتاب طب هاریسون را که از کتاب های آموزشی اصلی طب داخلی است می توان مجانا از برخی سایت ها دانلود کرد. از برخی سایت های چینی می توان مقالات دانشگاهی بسیار مهمی را دانلود کرد و غیره.

چرا کالای دیجیتال ضد سرمایه داری است؟

چرا کالای الکترونیک مبتنی بر آی تی یا تکنولوژی اطلاعات، بر علیه نظام سرمایه داری عمل می کند؟

می گویند هر چیزی ضد خود را ایجاد می کند. زندگی به مرگ تبدیل می شود، سیاهی به سفیدی و تاریکی به روشنایی می انجامد. اکنون به نظر می رسد که سرمایه داری نیز ضد خود را تولید کرده است. کالای دیجیتال چه به صورت نرم افزار باشد یا آهنگ یا فیلم یا کتاب یا مقاله ی علمی یا طرح و برنامه یا نتیجه ی تحقیق و….، به محض این که تولید شد و در اینترنت قرار گرفت دیگر می تواند میلیون ها بار تکثیر شود. تولید این کالا فقط یک بار هزینه خواهد داشت و آن بار اول است و بعد از آن هیچ هزینه ای نخواهد داشت. این گونه تولید عملا ضد تولید سرمایه داری است که فقط برای سود انجام می شود.

متفکران چپ می گفتند که در تولید سرمایه داری گرایشی وجود دارد به نام گرایش سود به کاهش و این گرایش مرتبا سود تولید کنندگان را کاهش می دهد. یعنی در اثر رقابت و نیز در اثر پیدایش ماشین آلات جدید و روش های جدید مدیریت و تغییر چیدمان عوامل تولید، پیوسته قیمت کالاها کاهش می یابد و تولید آنها افزایش می یابد. این تغییر بازار را اشباع می کند و نرخ سود را کاهش می دهد. در نتیجه پس از مدتی بازار به اصطلاح سرد می شود و دچار رکود می گردد و این در نهایت طی نشیب و فراز هایی سبب ایجاد بحران در سرمایه داری می شود. بحرانی که سرانجام به نابودی آن خواهد انجامید.

اکنون کالای دیجیتال چیزی را بر این گرایش افزوده است. الکترونیکی شدن تولید کالاها سبب می شود قیمت آنها به طور پیوسته به سوی صفر میل کند و در نتیجه سودی برای تولید کننده باقی نمی ماند. چنین است که دیگر تولید این کالاها برای سرمایه داران سودی در بر نخواهد داشت. این یکی از مهم ترین گرایش های موجود در بازار کنونی جهان است و تغییرات بزرگی را در آینده ایجاد خواهد کرد.

برای مطالعه بیش تر رجوع کنید به کتاب ” پسا سرمایه داری” نوشته پل میسن، ترجمه حمید طراوتی، ویرایش عبدالله کوثری