مازاد رفتاری چیست؟

مازاد رفتاری چیست

شما از خانه بیرون می‌آیید و می‌روید که مثلاً یک کفش بخرید، در راه کسی به شما زنگ می‌زند و با او درباره‌ی خرید کفش صحبت می‌کنید، احتمالاً در گوشی همراه تان هم نرم افزاری برای شمردن قدم‌ها و اندازه‌گیری مسافت وجود دارد. سرراه به چند مغازه نگاه می‌کنید و از آنها درباره‌ی محصولات شان سوال می‌کنید. به فروشگاه مورد نظرتان می‌رسید. در آن‌جا کفش را انتخاب می‌کنید و احیاناً چیز دیگری را هم می‌خرید. بعد از خریدن کفش هزینه‌ی آن را با کارت خود می‌پردازید و به خانه برمی‌گردید.  از نظر اقتصادی شما یک معامله انجام داده‌اید و کفش خریده‌اید، اما در دنیای کنونی که تکنولوژی اطلاعات در همه‌جا نفوذ کرده همین کار کوچک شما مازادی هم دارد که به آن مازاد رفتاری (Surplus behavior)  می‌گویند.

 شرکت‌های بزرگی مانند آمازون، گوگل و فیس‌بوک و چند شرکت دیگر از این رفتار شما که یک خرید ساده بوده اطلاعاتی را جمع‌آوری می‌کنند که شما از آن خبر ندارید. مثلاً این که شما چه کفشی را انتخاب کرده‌اید، چه رنگی را انتخاب کرده‌اید، چه محصولاتی را قیمت کرده‌اید، چقدر راه رفته‌اید، به کدام منطقه رفته‌اید و… همه این‌ها مهم است؛ چرا؟ چون شما تنها کسی نیستید که امروز این کار را کرده‌اید، میلیون‌ها میلیون نفر در سطح جهان هر روز همین کار را می‌کنند. وقتی اطلاعات همه‌ی آنها در یک جا جمع شد، آن وقت آن اطلاعات فرآوری می‌شود و نتایج ارزشمندی را برای شرکت‌ها به بار می‌آورد. مانند این که مردم چه رنگی را بیش‌تر می‌خرند، چه کالایی را بیش‌تر می‌خرند، چه مواردی را قیمت ‌می‌کنند، کجاها می‌روند، چه چیزهایی را دوست دارند و امثالهم.

این داده‌ها وقتی فرآوری‌ شد به اطلاعات بسیار مفیدی تبدیل می‌شود که این شرکت‌ها می‌توانند به دیگران بفروشند. یکی از درآمدهای اصلی گوگل فروش همین اطلاعات فرآوری شده است؛ این شرکت‌ها این گونه اطلاعات را که ما به آن هیچ توجهی نداریم، جمع‌آوری می‌کنند و  می فروشند . این اطلاهات فرآوری شده را  مازاد رفتاری می‌نامند.

شاید فکر کنید که این اطلاعات به چه درد می خورد. پس به آن چه ذیلا می آوریم توجه کنید.

چندی پیش سایت دیوار مشهد اطلاعاتی را درباره‌ی میزان فروش و پرفروش ترین کالاهای خود در ماه اعلام کرد. فکر می کنید چه کالایی بیش‌ترین فروش را از طریق این سایت در مشهد داشته؟ موادغذایی؟، پوشاک؟، اتومبیل، یا مسائل دیگر؟ ولی هیچ کدام از اینها نبوده. پرفروش‌ترین کالای سایت دیوار در مشهد کبوتر بوده، بسیاری از زائران مشهد الرضا کبوتر می‌خرند و آن را آزاد می‌کنند یا به حرم می‌برند، بسیاری کبوتر نذر می‌کنند که به حرم ببرند و دانه‌ی آن را نیز می‌برند، لذا بسیاری از افراد هستند که کار آنها پرورش کبوتر است و بدین منظور در اطراف حرم امام رضا فعالیت می‌کنند. اگر آنها این اطلاعات را داشته باشند و مثلا بدانند در ماه گذشته چند کبوتر از طریق این سایت خرید و فروش شده برای کسب و کارشان خیلی مفید است. خیلی دیگر از افراد و شرکت ها نیز اگر این اطلاعات را داشته باشند ممکن است در این زمینه سرمایه گذاری کنند. این اطلاعات فقط وقتی که داده‌ها  سرجمع شوند به دست می آید و برای کسانی که می‌خواهند سرمایه‌گذاری کنند اطلاعات مفیدی است.

اکنون جمع آوری داده های مربوط به مازاد رفتاری به یک کسب و کار بزرگ تبدیل شده. اطلاعات دیگری نیز که از سایر رفتار ها ی شما به دست می آید- مانند اطلاعات شما در فیس بوک، یی میل های شما، شبکه های اجتماعی شما از قبیل واتزآپ و اینتساگرام و غیره  و نرم افزارهایی مانند گوگل ارت و گوگل مپ  و سایر خدمات رایگان شرکت های برگ صاحب دانش اطلاعاتی  و همچنین حسگر هایی که در ادوات و لوازم مورد استفاده ی شما کارگذاری شده، با اطلاعات رفتاری مستقیم شما سرجمع و هماهنگ و تحلیل می شود و به این شرکت ها کمک می کند تا بتوانند حال و احوال شما و کل مردم را بهتر بشناسند و ثبت کنند و در موقع مناسب تبلیغات مناسب را برای آنها بفرستند یا کالا های مناسب را در مسیر حرکت آنان قرار دهند. حتی از بازی های اینترنتی نیز برای این کار استفاده می شود، بازی هایی که با کمک روانشناسان مبرز و دانا طراحی می شوند.

تا اینجای کار، مساله فقط به خرید و فروش و تبلیغات محدود است اما با پیشرفت کار این شرکت ها، کار به همین جا محدود نمی شود و چیزی به وجود می آید، و اکنون تا حدی به وجود آمده،  که به آن سرمایه داری نظارتی می گویند. یعنی استفاده از این داده ها ی رفتاری برای اثر گذاری بر ذهن و افکار شما. این البته مبحث بزرگی ست که نیاز به بحثی دیگر دارد.