رودخانه افسانه ای گنگ به سوی مرگ می رود

رشد جمعیت جهان، دیو آز و طمع و توزیع نا عادلانه ثروت، ظاهرا می رود تا جهان را به نابودی بکشاند. کمبود آب حیات انسان ها و پایداری تمدن ها را تهدید می کند. چه باید کرد

مقاله ی زیر در باره یکی از پر برکت ترین رود های جهان و حال خراب آن است که توسط یکی از متخصصان برجسته جهان نوشته شده. بخوانیم تا بدانیم: 

رودخانه گنک با سرعتی بیش تر از آن چه تصور می شد خشک می شود.

این خشک شدن چه معنایی برای مردم منطقه و جهان دارد؟

رود گنگ که شریان اصلی حیات صدها میلیون نفر از مردم سراسر جنوب آسیا است، با چنان سرعتی رو به خشکیدن است که دانشمندان می‌گویند در تاریخ ثبت‌شده کشور ‌سابقه ندارد.  تغییرات اقلیمی، تغییر فصل باران های موسمی، بهره‌برداری بی‌وقفه از آب رودخانه و سدسازی، این رود عظیم را به سوی فروپاشی می‌کشاند؛ و این امر پیامدهای بسیار وخیمی برای تولید غذا و تامین آب مورد نیاز و معیشت مردم  سراسر منطقه خواهد داشت.

قرن‌هاست که رود گنگ و شاخه‌های فرعی آن یکی از پرجمعیت‌ترین مناطق جهان را حمایت کرده‌اند. این حوضه رودخانه که از کوهستان هیمالیا تا خلیج بنگال امتداد دارد، بیش از ۶۵۰ میلیون نفر جمعیت را در خود جای داده و  یک‌چهارم آب شیرین هند و بخش بزرگی از مواد غذایی و تولیدات اقتصادی کشور را تأمین می‌کند. با این حال، پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد که افول این رود با شتابی بیش از هر آن چه تا کنون در تاریخ ثبت شده، پیوسته شدید تر می شود.

در چند دهه اخیر، دانشمندان دگرگونی‌های نگران‌کننده‌ای را در بسیاری از رودهای بزرگ جهان ثبت کرده‌اند، اما گنگ به‌خاطر سرعت زیاد  و گستره این تغییرات، جایگاه ویژه‌ای دارد.

در یک پژوهش تازه، دانشمندان داده‌های جریان رودخانه را تا ۱۳۰۰ سال گذشته بازسازی کردند و نشان دادند که این حوضه در چند دهه اخیر با بدترین خشکسالی‌ های تاریخ این دوره مواجه بوده است؛ خشکسالی‌هایی که کاملاً فراتر از دامنه نوسانات طبیعی اقلیم هستند.

بخش‌هایی از رود خانه که زمانی در تمام طول سال قابل کشتیرانی بودند اکنون در تابستان غیرقابل عبور شده‌اند. قایق‌های بزرگی که روزگاری از بنگال و بیهار تا وارناسی و الله‌آباد در گنگ رفت‌ و آمد می کردند، اکنون در جاهایی به گل می‌نشینند که زمانی آب آزادانه جریان داشت. کانال‌هایی که تا یک نسل پیش می‌توانستند تا هفته‌ها زمین‌ها را آبیاری کنند، اکنون زودتر خشک می‌شوند. حتی برخی چاه‌ها که دهه‌ها ست معاش خانواده‌ها را تأمین می‌کردند، اکنون جریان آب ناچیزی دارند.

مدل‌های اقلیمی جهانی نتوانسته‌اند شدت این خشکیدگی را پیش‌بینی کنند و این نشان می‌دهد فشارهای انسانی و زیست‌محیطی پیوسته به شکلی نگران‌کننده چنان با هم ترکیب می شوند که ما هنوز به درستی آن درک نکرده‌ایم.

آب رودخانه به سمت کانال‌های آبیاری منحرف شده، آب‌ زیرزمینی برای کشاورزی تلمبه شده، و صنایع در امتداد کرانه‌های رود به‌سرعت گسترش یافته‌است. بیش از هزار سد و بند مسیر رود را به‌طور اساسی دگرگون کرده‌است. هم زمان با گرم‌تر شدن زمین، باران‌های موسمی که رود گنگ را پر می‌کنند، به‌طور فزاینده‌ای نامنظم شده‌اند. نتیجه این است که نظام رودخانه‌ای بیش از پیش توانایی بازسازی خود را از دست می‌دهد.

در سرچشمه رود خانه در ارتفاعات هیمالیا،  یخچال‌ها بسرعت ذوب می شود، یخچال گانگوتری تنها ظرف دو دهه نزدیک به یک کیلومتر پس‌روی کرده است. این الگو در سراسر بزرگ‌ترین رشته‌کوه جهان در حال تکرار است، زیرا افزایش دما موجب شده یخچال‌ها سریع‌تر از هر زمان دیگری ذوب شوند. در ابتدا، این امر باعث بروز سیلاب‌های ناگهانی از دریاچه‌های یخچالی می‌شود، اما در درازمدت، این ذوب به معنای کاهش بسیار شدید جریان آب در فصل خشک سال به سمت پایین‌دست است.

این یخچال‌ها اغلب «برج‌های آب آسیا» نامیده می‌شوند، اما با کوچک شدن این برج‌ها، جریان آب تابستانی در گنگ و شاخه‌های فرعی آن نیز به‌شدت کاهش می‌یابد.

انسان‌ها اوضاع را بدتر می‌کنند

برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی شرایط را وخیم‌تر کرده است. حوضه گنگ–براهماپوترا یکی از سفره‌های آب زیرزمینی جهان است که سریع‌ترین  کاهش را دارد و سطح آب آن هر سال ۱۵ تا ۲۰ میلی‌متر پایین می‌رود. همین حالا نیز بخش بزرگی از این آب‌های زیرزمینی به آرسنیک و فلور آلوده است و سلامت انسان ها و کشاورزی را تهدید می‌کند.

نقش کار های مهندسی انسانی را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. پروژه‌هایی مانند سد فرَکّه در هند جریان‌های فصل خشک سال را که به سوی بنگلادش می رود کاهش داده‌است، زمین را شورتر کرده و جنگل حرای سوندربن را، که بزرگ ترین  جنگل حرای جهان است در معرض تهدید قرار داده‌است. تصمیم‌هایی که منافع اقتصادی کوتاه‌مدت را در اولویت قرار داده‌اند، سلامت بوم‌شناختی رود را از بین برده اند.

در سراسر بنگلادش شمالی و بنگال غربی، رودخانه‌های کوچک‌تر در تابستان‌ها پیوسته خشک می شود و جوامع محلی برای کشت زرع و حفظ دام خود بی آب می مانند. ناپدید شدن این شاخه‌های کوچک نشانه‌ای از آن چیزی است که اگر خود رود گنگ همچنان مسیر نزولی‌اش را ادامه دهد ممکن است در مقیاسی بزرگ‌تر رخ دهد. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر هیچ تغییری ایجاد نشود، میلیون‌ها نفر در سراسر حوضه رودخانه طی چند دهه آینده با کمبود شدید غذا روبه‌رو خواهند شد.

نجات رود گنگ
دیگر نمی توان نیاز به اقدام فوری و هماهنگ را بیش از این نادیده گرفت. راه‌حل‌های پراکنده  کافی نخواهند بود. اکنون زمان آن است که به‌طور جامع درباره چگونگی مدیریت این رود بازاندیشی شود.

پرداختن به این مهم بدان معناست که باید استخراج غیرپایدار آب‌های زیرزمینی کاهش یابد تا ذخایر بتواند دوباره پر شود. این کار به معنای اختصاص حقابه محیط زیستی رودخانه است تا آب کافی در رود برای مردم و اکوسیستم‌ها باقی بماند. همچنین به مدل‌های اقلیمی دقیق‌تر بهتری نیاز است که بتوانند اثرات فشارهای انسانی (مانند آبیاری و سدسازی) را با اثرات تغییرپذیری موسمی تلفیق کنند تا سیاست‌های آبی صحیح تری بر اساس آن‌ اتخاذ  شود.

همکاری فرا-مرزی نیز ضروری است. هند، بنگلادش و نپال باید در زمینه به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها، مدیریت سدها و برنامه‌ریزی برای تغییرات اقلیمی عملکرد بهتری داشته باشند. موسسات مالی بین‌المللی و توافق‌های سیاسی بین کشور ها نیز باید رودخانه‌هایی مانند گنگ را در اولویت جهانی قرار دهند. از همه مهم‌تر، حکمرانی باید فراگیر باشد تا صدای جوامع محلی نیز در کنار دانشمندان و سیاست‌گذاران در شکل‌گیری تلاش‌های احیای رودخانه شنیده شود و نقش داشته باشد.

رود گنگ تنها یک رودخانه نیست. این رود یک شریان حیاتی، نماد مقدس و سنگ بنای تمدن جنوب آسیاست. اما متاسفانه این رود سریع‌تر از همیشه در حال خشک شدن است و پی آمدهای بی‌عملی در مقابل این خشک شدن  غیرقابل تصور خواهد بود. زمان هشدارها به پایان رسیده است. ما باید هم‌اکنون اقدام کنیم تا اطمینان حاصل شود رود گنگ همچنان جاری بماند – نه فقط برای ما، بلکه برای نسل‌های آینده.