جمعیت ، ایدز و آینده بشر

فرستاده شده در ۳ تیر ۱۳۹۲

در اوایل سال 2003 جمعیت‏شناسان سازمان ملل اعلام كردند همه‏گیری بیماری ایدز امید به زندگی را برای 700 میلیون نفر از مردم منطقه شبه صحرایی قاره آفریقا از 62 سال به 46 سال كاهش داده است. برای اولین بار در دوران معاصر، روند افزایش امید به زندگی برای بخش بزرگی از بشریت معكوس شده است و این بیانگر عقب‏نشینی بزرگی در حركت روبه پیشرفت بشر است. آیا این رخداد اتفاقی منحصربفرد است؟ یا این روند معكوس نشانه عصر جدیدی است كه در آن ناكامی جوامع در كنترل روندهای خطرناكی مانند سقوط سفره‏های آب زیرزمینی و افزایش درجه حرارت، پیشرفت بشر را از هم خواهد گسیخت و امید به زندگی را بیش از پیش كاهش خواهد داد؟
aids_girl
ظرف سه دهه گذشته حدود 35 كشور اروپایی و نیز ژاپن باروری خود را كاهش دادند و به ثبات جمعیت دست یافتند. در واقع پیش‏بینی می‏شود كه در بسیاری از این كشورها میزان جمعیت ظرف نیم قرن آینده تا حدودی كاهش یابد. در تمام این موارد رشد جمعیت به این علت متوقف شد كه افزایش سطح زندگی و گسترش فرصت‏های موجود برای زنان میزان زاد و ولد را كاهش داد. اما اكنون پیش‏بینی می‏شود علت كاهش جمعیت در برخی از كشورها چیزی ناخوشایند باشد. بنابراین پیش‏بینی‏ها در كشورهایی كه بالاترین میزان ابتلا به بیماری ایدز را دارند – مانند بوتسوانا، آفریقای جنوبی و سوازیلند – علت كاهش جمعیت در دهه‏های آینده افزایش مرگ و میر خواهد بود.

رشد جمعیت جهان پس از آن‏كه در سال 1970به بالاترین میزان خود در تاریخ یعنی 2درصد در سال رسید رفته‏رفته كندتر شد تا این‏كه در سال 2004 به 2/1درصد كاهش یافت. این خبر خوب است. خبر بد آن است كه بخشی از این كاهش در اثر افزایش مرگ و میر كه عمدتا ناشی از بیماری ایدز بوده حاصل شده است. مهم‏تر از آن شاید این باشد كه حتی با وجود كندشدن رشد جمعیت هنوز میزان جمعیت جهان بسیار بیش از ظرفیت نگهداشت نظام‏های طبیعی كره زمین یعنی شیلات، جنگل‏ها، چراگاه‏ها، آبخوان‏ها و زمین‏های كشاورزی آن است. هنگامی كه تقاضای جمعیت روبه رشد انسان‏ها از آستانه بازدهی پایدار یك اكوسیستم فراتر می‏رود، دیگر هر مقدار رشد در تعداد انسان‏ها باعث نگرانی است. برای مثال در درازمدت تفاوتی نمی‏كند كه افزایش تقاضای سالانه در اثر رشد جمعیت یك درصد بیشتر از ظرفیت شیلات باشد یا ده درصد. نتیجه نهایی همان است یعنی تهی‏شدن شیلات از ذخایر خود و فروپاشی آن.

اكنون در برخی مناطق رشد جمعیت امنیت غذایی را به خطر انداخته است. در كشورهای در حال توسعه زمین‏های كشاورزی پیوسته در میان وراث تقسیم می‏شود و با هر تقسیم بین نسل جدید كوچك‏تر می‏شود و سرانجام آن‏قدر كوچك می‏شود كه دیگر نمی‏تواند زندگی یك خانواده را تأمین كند. فشار ناشی از افزایش جمعیت ممكن است به كاهش عرضه آب منجر شود و سبب كمبود آب شود، یعنی وضعیتی كه در آن آب كافی برای آشامیدن، برای تهیه غذا و برای استحمام وجود ندارد. تداوم رشد جمعیت در كشورهای كم‏درآمدی كه به كمبود منابع دچار هستند پیوسته امنیت غذایی آینده بسیاری از آن‏ها را تهدید می‏كند.