تولید برق از آب، گذشته و آینده سدها

در سال 1966 مائو تسه تونگ رهبر چین در سن 72 سالگی شنای معروف خود در طولانی ترین رودخانه آسیا یعنی یانگ تسه را انجام داد تا نیرومندی خود و قدرت و عظمت انقلاب فرهنگی چین را نشان دهد. شنایی کوتاه مدت در آبهای شتابنده این رودخانه در یک دهه قبل از آن الهام بخش مائو شده بود تا شعری در این باره بسراید که چگونه بنای سدی بر یانگ تسه – پروژه ای که از همان سال های 1919 به یعد سون یات سن، بنیان گذار جمهوری چین، رویای آن را برای مهار سیل در سر پرورانده بود- می تواند جهان را دگرگون کند. در سال 1994 یعنی قریب 18 سال پس از مرگ مائو ساختمان بنایی که به بزرگ ترین پروژه برق آبی جهان تبدیل شد یعنی سد تری گورجس * آغاز شد.

سد تری گورجس

این سد 182 متری که در سال 2003 به بهره برداری رسید و تا سال 2012 بنای آن کامل شد ظرفیت تولید 22500 مگا وات برق را داراست. بازده سالانه آن که قریب 83 میلیون مگا وات ساعت است معادل نیروی ناشی از احتراق 45میلیون تن زغال سنگ یا برابر عملکرد 12 رکتور اتمی است . اما این سد با عظمت به رغم نقش بزرگ آن در تولید برق مانند بسیاری از سیصد سد غول آسای دیگری که در جهان ساخته شده است اثرات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی ژرفی داشته است. مشکلات ناشی از احداث سد تری گورجس کاملا ملموس و قابل رویت هستند. در اثر احداث این سد 632 کیلومتر مربع زمین به زیر آب رفت و 1.4 میلیون نفر خانه و کاشانه خود را از دست دادند. قول دولت چین مبنی بر این که پس از جابه جایی این افراد برای آنها خانه و کاشانه و زندگی ای فراهم کند که از نظر اقتصادی مشابه آنچه از قبل داشته اند باشد تحقق نیافته است. مخزن جدید تعداد زیادی از گونه های گیاهی و جانوری را که اختصاصی چین بوده اند از میان برده و پیوسته موجب ایجاد زلزله و رانش های خظر ناک زمین می شود. هزینه خسارات ناشی از این سد هنوز تا مدتها باید پرداخت شود ولی بدون احتساب همه صدمات زیست محیطی و انسانی آن احتمالا به 88 میلیارد دلار بالغ خواهد شد.

شورای دولت چین که معادل هیات وزیران کشور است برخی از جنبه های زیان بار این سد را رسما تایید کرده و اعلام کرده است که ” هر چند سد تری گورجس منافع همه جانبه بزرگی در بر دارد، مسایلی فوری در زمینه اسکان مناسب مردم جا به جا شده، حفظ اکولوژی منطقه و پیشگیری از فجایع زمین شناختی وجود دارد که می بایست سریعا حل شوند.”

در سراسر جهان بیش از 150 کشور که برای به حرکت درآوردن اقتصاد خود به بهره برداری از انرژی موجود در آب سرنگون شونده دست زده اند با مساله سود و زیان نیروی برق –آبی دست به گریبان اند. از میان 45000 سد بزرگ جهان- یعنی سد هایی که ارتفاع آنها بیش از چهار طبقه است- حدود 8600 تای آنها به تاسیسات تولید برق مجهزند. درسال 1980 میلادی نیروی برق- آبی بیست درصد برق مورد نیاز جهان را تامین می کرد. از آن زمان تا کنون این درصد کاهش یافته و به 16 درصد رسیده است یعنی مقداری که برای تامین برق ایالات متحد کفایت می کند.

سد تری گورجس

در سال 2013 میلادی ظرفیت جهانی تولید برق از آب یک میلیون مگاوات بود. با احداث سد های جدید سالانه کم و بیش 30000 مگاوات بر این ظرفیت افزوده می شود. از سال 1965 میلادی تا کنون ظرفیت تولید برق – آبی جهان چهار برابر شده و تا سال 2003 میلادی بطور مداوم سالانه 2.8 درصد رشد کرده و سپس بین سال 2003 تا 2013 رشد آن به 3.7 درصد در سال افزایش یافته است. تسریع رشد آن در چند ساله اخیر ناشی از به بهره برداری رسیدن تعداد زیادی سد جدید در چین بوده است.

…………………………

متن فوق بخشی از فصل هشتم کتاب گذار بزرگ (  The Great Transition ) نوشته لستر براون (Lester R. Brown )، متفکر بزرگ محیط زیست جهان و ترجمه دکتر حمید طراوتی است که اکنون در دست چاپ است. متن کامل این مقاله در نشریه زیست آئین به چاپ رسیده است.

* Three Gorges Dam