تغييرات آب و هوا

گرم شدن آب و هوای کره زمین و تغییر اقلیم یکی از مهم ترین مسایل زیست محیطی جهان است . مدت هاست که دیگر از برف و سرمای گذشته ها خبری نیست. برف کم می بارد و دوامی ندارد. رودها و چشمه ها پیوسته خشک می شود ، کشاورزی صدمه می بیند و بسیاری از مردم جهان با مشکل کمبود آب آشامیدنی روبرویند. کشور ما نیز با مسایل متعددی در این رابطه روبروست. شناخت هر چه بیشتر این مشکل به ما در اندیشیدن تمهیدی برای متوقف کردن روند گرمایش زمین و پیشگیری از عواقب آن یاری خواهد کرد. در این مقاله به اختصار به تغییر آب و هوا و عواقب آن اشاره می کنیم و در بخش دوم راه های مبارزه با آن را برخواهیم شمرد.

دكتر دیوید كینگ ، مشاور ارشد دولت انگلستان در تحقیقات علمی، اخیرا نتیجه تحقیقات جدید تیم دانشمندان خود را اعلام كرده كه بر اساس آن رابطه بین میزان دی اكسید كربن جو و گرمای كره زمین در 740 هزار سال گذشته به اثبات رسیده است. آنها یك قطعه یخ قطب جنوب را تا عمق 3 كیلومتر حفر كرده اند و عمر لایه های مختلف را تعیین كرده و نیز غلظت دی اكسید كربن آنها را اندازه گرفته اند. قدیم ترین لایه این قطعه یخ 740 هزار سال قدمت داشته است . نتیجه ای كه به دست آمده آن است كه در تمام این740 هزار سال غلظت دی اكسید كربن بین 200 تا 270 قسمت در میلیون نوسان داشته و هیچ گاه بالاتر نرفته است حال آن كه غلظت آن در سال 2004 میلادی 377 قسمت در میلیون بوده است. در این 740 هزار سال چندین بار عصر یخ روی داده و دوباره هوا گرم شده اما در تمام سال های عصر یخ غلظت دی اكسید كربن حدود 200 بوده و در گرم ترین سال ها نیز هیچ گاه بالاتر از 270 نبوده است.

هنگامی كه انقلاب صنعتی شروع شد ، یعنی در قرن هجدهم، غلظت دی اکسید کربن ( گازکربنیک ) جو زمین 270 قسمت در میلیون بود و اكنون غلظت آن به 377 قسمت در میلیون رسیده است . این مقدار نه تنها در740 هزار سال گذشته بلكه احتمالا از 55 میلیون سال پیش تا كنون سابقه ندارد. 55 میلیون سال پیش كره زمین یك سیاره گرمسیری بود. قطب شمال و جنوب وجود نداشت و سطح دریا ها 80 متر بالاتر از امروز بود. این شرایط برای حیات انسان مناسب نبود. در واقع این شرایط از بین رفت تا انسان توانست به وجود بیاید، اما اكنون بشر با دست خود این شرایط را دوباره شكل می دهد. این یكی از مهم ترین مسایلی است كه بشریت با آن روبروست اما حواس او بیشتر متوجه فوتبال است و تا این گونه مسایل حیاتی.

اطلاعات مربوط به درجه حرارت متوسط كره زمین از 800 ایستگاه كه در نقاط مختلف كره زمین ، از سرد ترین نقاط كوهستانی و یخچال های قطبی گرفته تا گرم ترین نواحی استوایی ، قرار دارد جمع آوری می شود. این كار از 125 سال پیش تا كنون هر ساله انجام می شود. از 1970 تا كنون درجه حرارت متوسط كره زمین 8/0 درجه اضافه شده است. در خلال این دوره افزایش درجه حرارت در هر دهه از دهه قبل بیشتر بوده است. 22 سال از گرم ترین سال های ثبت شده از 1980 بدین سو بوده است. و 6 سال از گرم ترین سال هایی كه تا كنون ثبت شده در 8 سال گذشته رخ داده. سه سال از این سال ها ( 2002 و 2003 و 2005) همان سال هایی است كه در أنها تولید غلات شدیدا كاهش یافته است. میزان دی اکسید کربن جو زمین از انقلاب صنعتی به بعد پیوسته افزایش یافته اما ثبت منظم آن از سال 1959 شروع شده و از آن سال تا کنون هر ساله افزایش یافته طوری كه این روند یكی از قابل پیش بینی ترین روند های جهان است. از 1960 غلظت گاز كربنیك افزایش یافته و از یك دهه بعد درجه حرارت هم بالا رفته است.

ممكن است برخی فكر كنند كه 8/0 درجه افزایش چندان اهمیتی ندارد، اما باید توجه داشت كه در اینجا صحبت از درجه حرارت متوسط كره زمین است یعنی متوسط مجموع آن در همه نقاط كره زمین والا تغییر درجه حرارت در همه جا یكسان نیست. افزایش آن در خشكی بسیار بیشتر از دریا ها ، در عرض های جغرافیایی بالاتر بیشتر از نواحی استوایی، و در داخل قاره ها بیشتر از نواحی ساحلی آنهاست و لذا در برخی نقاط افزایش دما ممكن است بیش از ده درجه باشد. و بد نیست بگوییم كه تفاوت درجه حرارت متوسط كره زمین در عصر یخبندان ها، که آخرین آن حدود 12000 سال پیش رخ داده ، با آب و هوای كنونی تنها چند درجه بوده است. اكنون 200 نفر از دانشمندان جهان كه عضو گروه تحقیقات آب و هوایی سازمان ملل هستند برآورد می كنند كه درجه حرارت کره زمین تا پایان قرن حاضر بین 4/1 تا 6/5 درجه افزایش خواهد یافت و این یعنی فاجعه.

گرمای هوا اثرات مخربی دارد كه ذیلا به آن اشاره می كنیم:

1- اثر بر روی تولید محصولات كشاورزی: در سال 1381 گرما و خشكسالی محصول غله هند، آمریكا وكانادا را بشدت كاهش داد. در نتیجه محصول غله جهان 90 میلیون تن یا 5 درصد كم تر از مصرف آن شد. در سال 1382 گرمای شدید اروپا موجب شد محصول غله كاهش یابد و بار دیگر تولید غله 90 میلیون کم تر از مصرف آن بود. در سال 83 بارندگی بهتر شد اما در سال 84 خشك سالی در آمریكا محصول غله جهان را 34 میلیون تن كاهش داد.

2- تلفات جانی : در سال 1376 شمسی 700 نفر از ساكنان شیكاگو در اثر گرما جان باختند. در اردیبهشت ماه سال 1381 شمسی گرمای هوا در هند به 50 درجه رسید و بیش از 1000 نفر در استان آندرا پرادش جان خود را از دست دادند. در سال 1382 موج شدید گرما در اروپا غوغا كرد و درجه حرارت بطور بی سابقه ای افزایش یافت و در اثر آن 49000 نفر در 8 كشور اروپاجان خود را از دست دادند . در ایتالیا 18000 نفر مردند. در فرانسه تلفات 14800 نفر بود. تعداد كسانی كه در اثر گرمای آن سال در اروپا مردند 15 برابر تعداد كسانی بود كه در اثر حمله 11 سپتامبر سال 2001 به مركز تجارت جهانی در نیویورك جان خود را از دست دادند. (1)

3- ذوب شدن یخ: یكی دیگر از عوارض گرمای كره زمین است. در اثر آن مناطقی مانند بنگلادش و جزایر مالدیو و شهر های ساحلی لندن و نیویورك و شانگهای اول از همه خسارت خواهند دید.

4- توفان های شدید: در اثر گرما، تبخیر بیشتر می شود و در اثر ذوب یخ ها هم آب بیشتری وارد اقیانوس ها می شود . پس حجم آب بیشتر می شود و میزان تبخیر نیز افزایش می یابد. آبی كه با تبخیر بالا می رود باید در جایی فرود آید. پس تعداد توفان ها و شدت آن ها بیشتر می شود. در اثر گرمای جو بارندگی بیشتر به شکل باران صورت می گیرد نه برف . در نتیجه یخچال های كوهستانی كه ذخایر اصلی آب جهان هستند روز به روز ضعیف تر می شوند و توفان ها و سیل ها شدید تر. در سال 1377 شمسی توفان میچ ( Mitch) كه یكی از قوی ترین توفان های تاریخ اقیانوس اطلس است روی داد . سرعت این توفان 360 كیلومتر در ساعت بود. در اثر آن ظرف دو سه روز در نیكاراگوئه و هندوراس 2 متر باران بارید. در اثر آن غیر از خانه و مدارس و كارخانه و جاده و پل وغیره 70 در صد خاك سطحی هندوراس از بین رفت. لذا اكنون كشاورزی دراین كشور حاصلی ندارد. در مجموع این توفان 11000 نفر تلفات داشت و اقتصاد منطقه كارائیب را نابود كرد. فلورس ، رئیس جمهور هندوراس اعلام كرد: ” در مجموع این توفان ظرف چند روز آن چه را که برای احداثش 50 سال زحمت كشیده بودیم نابود كرد” در اثر این توفان رشد دو کشور نام برده 20 سال به عقب افتاد. در 1383 در ژاپن 10 توفان مهم رخ داد كه در مجموع 10 میلیارد دلار خسارت ایجاد كرد. در همان فصل سال در فلوریدای آمریكا 4 توفان بسیار شدید رخ داد كه در تاریخ امریكا كم سابقه بود در اثر این 4 توفان شركت های بیمه 22 میلیارد دلار خسارت به مشتریان خود پرداختند و به ورشكستگی نزدیك شدند. سال بعد یعنی 1384 توفان كاترینا رخ داد كه این توفان ها در مقابل آن هیچ بودند. ارتفاع آب 6 متر بود و بسیاری از شهرك های ایالات متحد یكسره نابود شد. توفان بشدت به شهر تاریخی نیو اورلئان صدمه زد و در اثر آن در مجموع صد ها هزار نفر بی خانمان شدند. این توفان كه علت آن بالا بودن درجه حرارت سطح آب در اقیانوس بود طبق برآورد های اولیه حداقل 200 میلیارد دلار خسارت بر جای گذاشت.

5- كمبود آب : آنگاه كه اولین فضانوردان به دور كره زمین سفر می كردند یكی از چیز های جالبی كه در زمین می دیدند دریاچه چاد در آفریقا بود. اكنون آنها بسختی می توانند این دریاچه را تشخیص دهند. سه كشور پر جمعیت نیجریه و نیجر و چاد آن قدر آب رودخانه های منتهی به دریاچه را برای آبیاری مصرف كرده اند كه اكنون حجم دریاچه نسبت به سال 1960 تقریبا 95 درصد كاهش یافته. دریاچه آرال واقع در شوروی سابق به علت مصرف بیش از حد آب رودخانه های سیحون و جیحون نابود و آب آن شور شده است. رودخانه كلورادو واقع در جنوب غربی ایالات متحد و رودخانه زرد در شمال چین دیگر به دریا نمی رسند و قبل از آن خشك می شوند. رود های نیل در مصر، رود سند كه عمده آب آبیاری پاكستان را تامین می كند و رود گنگ كه در منطقه پر جمعیت گنگ در هند جاری است نیز وقتی به دریا می رسند دیگر از یك نهر باریك ترند. این ها را می توا ن دید اما پایین رفتن آب های زیر زمینی دیده نمی شود. میلیون ها چاه حفر شده كه سطح همه آنها پیوسته سقوط می كند. هر انسان روزانه بطور متوسط 4 لیتر آب مصرف می كند اما آب لازم برای تولید غذای مصرفی او 200 لیتر در روز یعنی 500 برابر آن است. عمده آب جهان یعنی 70 درصد آن صرف آبیاری می شود. 20 درصد آن صرف صنعت می شود و 10 درصد دیگر به مصارف مسكونی می رسد. از آنجا که عمده آب هر کشور صرف آبیاری زمین های زراعی می شود و تولید هر تن غله به 1000 تن آب نیاز دارد، كشور هایی كه به كمبود آب دچار می شوند به جای آب غله وارد می كنند. بنا براین یکی از اصلی ترین عواقب گرم شدن کره زمین کاهش تولید کشاورزی، افزایش رقابت بر سر غله محدود جهان، و بالا رفتن قیمت غله در بازار جهانی است.