بزرگ ترین فجایع زیست محیطی جهان 2- چرنوبیل

در چند دهه گذشته فجایع بزرگی در محیط زیست جهان رخ داده است. همین فجایع بودند که توجه مردم جهان را به ضرورت ارزیابی زیست محیطی و بهداشتی و اجتماعی بارگذاری ها پیش از تصویب و اجرای آنها جلب کردند. ذیلا به یکی از مهم ترین آنها که در چرنوبیل واقع در کشور اکراین کنونی روی داد می پردازیم. فاجعه چرنوبیل تاثیر قاطعی بر نگرش جهانیان به تولیدات اتمی داست. پیام این سانحه غم انگیز این بود: جان انسان ها و سلامت طبیعت را فدای توسعه اقتصادی نکنید.

فاجعه چرنوبیل:

در نیمه شب 26 آوریل سال 1986 میلادی راکتور شماره 4 نیروگاه اتمی چرنوبیل واقع در روستای کوچک و باستانی چرنوبیل در کشور اکراین منفجر شد. در اثر این انفجار هسته راکتور ذوب شد و در نتیجه پرتویی معادل 100 میلیون کوری، که حداقل 100 برابر پرتو اتمی بمب هیروشیما بود، در جو کره زمین منتشر گردید. بیش از 50 تن از بقایای مواد پرتوزا نیز وارد جو شد. به منظور اطفای حریق مسئولان وقت 5000 تن سرب، گچ، شن، و خاک رس را به کمک هلی کوپتر بر نیروگاه فرو ریختند و هسته نابود شده راکتور را با این مواد بمباران کردند. ده روز طول کشید تا بیش از 135 تن اورانیوم مذاب موجود در هسته راکتور بسوزد و تا آن زمان منطقه وسیعی از اروپا آلوده شده بود. ابر قارچی شکل ناشی از انفجار مقادیر زیادی اورانیوم، پلوتونیوم( سمی ترین ماده پرتوزا)، ید 131، استرونسیم 90 و سزیوم 137 را در مناطق وسیعی از اکراین، روسیه سفید و روسیه منتشر کرد و آلودگی پرتوزا از اروپا و ژاپن و حتی ایالات متحد نیز گزارش شد.

مقامات شوروی میزان انتشار را 90 میلیون کوری اعلام کردند اما بسیاری معتقدند که مقدار آن بسیار بیش تر بوده است. پژوهشگران دانشگاه ام آی تی میزان آن را 260 میلیون کوری برآورد کرده اند. منطقه ای به وسعت 260000 کیلومتر مربع در اکراین و روسیه سفید و روسیه آلوده شد که تا 10 سال بعد نیز هنوز در هر کیلومتر مربع یک کوری سزیوم 131 ( که از خطرناک ترین مواد پرتوزاست) آلودگی داشت.

فاجعه چرنوبیل

عوارض بهداشتی این فاجعه هنوز نیز بطور دقیق مشخص نشده زیرا بسیاری از بیماری های ناشی از تماس طولانی مدت با مقادیر کم پرتو اتمی برای بروز به سال ها وقت نیاز دارد . اما عواقب فاجعه بار ناشی از تماس با مقادیر زیاد پرتو کاملا ملموس است. شهر پریپات که در 3 کیلومتری راکتور قرار دارد و در آن زمان 45000 نفر سکنه داشت اکنون شهر ارواح است. انفجار موجب مرگ 31 نفر از کارکنان نیروگاه و ابتلای 187 نفر دیگر به بیماری تابش شد. ظرف یک دهه اول پس از انفجار سی هزار نفر از 400 هزار نفری که در کار مهار آتش نیروگاه و دفع خطرناک ترین زباله ها دخالت داشتند به بیماری های مختلف ناشی از تماس با مواد پرتوزا دچار شدند و به تدریج قدرت کار کردن را از دست دادند. صلح سبز تعداد کشته شدگان این حادثه را 32000 نفر برآورد کرده است. سازمان بهداشت جهانی گزارش می کند که سلامت پنج میلیون نفر تحت تاثیر این حادثه قرار گرفته است و سرطان تیروئید در مناطقی که بیش از همه تحت تاثیر قرار گرفتند به شدت افزایش یافته است. میزان بروز موارد جدید سرطان تیروئید اطفال در روسیه سفید بیش تر از همه بوده و به گزارش سازمان جهانی بهداشت تا سال 1996 بیش از 400 مورد جدید در آن کشور ثبت شده است. در اکراین این تعداد 220 مورد و در روسیه 67 مورد بوده است. افزایش سرطان تیروئید اطفال ناشی از استنشاق ذرات هواویز ید 131 بلافاصله پس از انفجار بوده است. غده تیروئید حدود 13000 کودک بلافاصله پس از انفجار با 200 رونتگن اشعه پرتوزا تماس پیدا کرده که دو برابر حدی است که بالغان شاغل در صنعت اتمی مجاز به تماس با آن طی یک سال هستند. در دراز مدت بسیاری از آنان به سرطان مبتلا خواهند شد. از 1986 تا کنون در اکراین نرخ ابتلای کودکان به سرطان سه برابر شده است. سرطان تیروئید مهم ترین بیماری ناشی از انفجار چرنوبیل است که هم در میان کودکان و هم در میان بزرگسالان شیوع دارد، اما در میان کسانی که در مقابله با انفجار چرنوبیل شرکت داشته اند سندرمی شایع شده که به نام ” ایدز چرنوبیل” معروف شده و منظور از آن این است که بیماران علاوه بر ابتلا به سرطان به نقص نظام ایمنی نیز – مانند ایدز- دچار شده اند و در نتیجه در مقابل بسیاری بیماری ها از جمله پنومونی ( ذات الریه ) مقاومتی ندارند.

اثرات بر بدن پس از فاجعه چرنوبیل

در سال 1996 نرخ مرگ و میر نوزادان اکراین دو برابر نرخ متوسط اروپا بود و تعداد کمی از نوزادان طبیعی متولد می شدند. از هر 4 نفری که در اطفای حریق چرنوبیل شرکت داشتند 3 نفر آنها به مشکلات تولید مثل از جمله عدم قدرت باروری اسپرم ها مبتلا شدند. * مهم ترین نقایص مادرزادی که مشاهده شده عدم تشکیل اندام ها و عقب افتادگی ذهنی است. کودکانی که از مناطق خطرناک اطراف راکتور تغییر مکان داده شده اند 10 تا 15 برابر بیش از حد رایج به اختلالات عصبی و روانی گرفتار شده اند. عوارض دیگر انفجار عبارت بوده است از آلودگی آب منطقه که اثرات آن در دراز مدت روشن خواهد شد، اختلالات عصبی ناشی از ترس از آلوده بودن به پرتو اتمی، افسردگی ، اضطراب و ناامیدی.

در مجموع انفجار چرنوبیل بزرگ ترین فاجعه بهداشتی قرن بیستم به شمار می آید و بیش ترین تاثیر را در تغییر نگرش و رویکرد جهان به توسعه صنعتی داشته و یکی از عوامل اصلی پیدایش اندیشه/و توجه به/ ارزیابی زیست محیطی و بهداشتی بارگذاری ها قبل از اجرای آنهاست.