بزرگ ترین فجایع زیست محیطی جهان، 1- فاجعه بوپال
فرستاده شده در ۷ مرداد ۱۳۹۳
در چند دهه گذشته فجایع بزرگی در محیط زیست جهان رخ داده است.  همین فجایع بودند که توجه مردم جهان را به ضرورت ارزیابی زیست محیطی و بهداشتی و اجتماعی بارگذاری ها پیش از تصویب و اجرای آنها جلب کردند. ذیلا به یکی از مهم ترین آنها که در بوپال هند رخ داد می پردازیم. همان طور که ملاحظه خواهید کرد 4000 نفر در این فاجعه در دم جان دادند. در سال 1363 شمسی که این حادثه روی داد مردم جهان و ایران برای اولین بار با دیدن عکس های وحشتناک قربانیان حادثه که در روزنامه ها چاپ می شد و عکس های کودکان بسیاری که فلج شده بودند از آستانه ادراک جدیدی عبور کردند و به نقطه جدیدی از آگاهی رسیدند. پیام این سانحه غم انگیز این بود: جان انسان ها و سلامت طبیعت را فدای توسعه اقتصادی نکنید
 
 

فاجعه بوپال در هندوستان

 
در سحرگاه سوم دسامبر سال 1984 میلادی در اثر سانحه ای در کارخانه  شیمیایی شرکت ” یونیون کارباید ایندیا لیمیتد”  واقع در بوپال هند ، که شعبه هندی شرکت آمریکایی یونیون کارباید بود 25 تن  گاز  متیل ایزو سیانات که ماده ای است بسیار سمی و کشنده از کارخانه نشت کرد و در جو زمین رها شد.  با توجه به تراکم جمعیت در ناحیه بوپال در اثر این سانحه حدود 4000 نفر از مردم بوپال به علت مسمومیت حاد جان خود را از دست دادند و 20000 نفر معلول شدند.  تعداد افراد آسیب دیده از این سانحه بین 200 تا 300 هزار نفر برآورد شده است .  متیل سیانات ماده ای است که در جنگ دوم به عنوان گاز شیمیایی مورد آزمایش قرار گرفت و پس از جنگ از آن برای تولید سموم آفت کش نباتی استفاده شد. این ماده مستقیما بر دستگاه تنفس و سیستم عصبی انسان ها تاثیر می گذارد و موجب آسیب برنش و برنشیول ها می شود و نیز فالج سیستم عصبی و اعصاب جمجمه ای است. قربانیان حادثه به درجات گوناگونی از تنگ نفس و بیماری های مختلف تنفسی مانند آستم برونشیک، برونشیت حاد، پنومونی ( ذات الریه) و غیره و کاهش ظرفیت تنفسی و نارسایی ریوی و همو سیانوز شدید از یک طرف و اختلالات فالج سیستم عصبی مانندفلج اسپاستیک دست و پا و عضلات صورت و قفسه صدری ** دچار آمدند و بسیاری از آنها به چنان ناتوانی شدیدی مبتلا شدند که قادر به انجام هیچ کاری نبودند.
 
فاجعه بوپال و کور شده ها

کور شدن تعداد زیادی از مردم بوپال

 

فلج کودکان

فلج شدن تعداد زیادی از کودکان

در تحقیقاتی که شرکت یونیون کارباید به عمل آورد معلوم شد که علت نشت گاز ورود مقادیر زیادی آب به مخزن حاوی متیل ایزو سیانات بوده که موجب بروز واکنش های شیمیایی خاصی شده که در اثر آنها دریچه (والو) اطمینان آزاد کننده مخزن باز و موجب نشت گاز شده است. کمیته تحقیقی که از سوی دولت هند مسئول بررسی شد نیز به همین نتیجه رسید. اما تحقیق مستقلی که شرکت مهندسان مشاور آرتور دو لیتل انجام داد حاکی از آن بود که مقادیر زیاد آب تنها تعمدا می توانسته وارد مخزن شود زیرا دستگاه های ایمنی و نظام کنترلی کارخانه مانع از نفوذ مقادیر زیاد آب به داخل مخزن می شده است.
 
این سانحه جهانیان را برانگیخت و موج عظیمی از مخالفت و ابراز نفرت نسبت به شرکت های غول پیکر صنعتی جهان و بی توجهی آنها به سلامت انسان و محیط زیست در میان طرفداران محیط زیست، نهضت های حقوق بشر، پزشکان و عامه مردم ایجاد کرد و به تظاهرات و اعتراضات بسیاری انجامید. منظره قربانیان حادثه که به انواع و اقسام فلج ها مبتلا شده و در حال مرگ بودند از تلویزیون های جهان پخش شد و تاثیری قاطع بر تغییر رویکرد مدیران صنایع بزرگ جهان و تصمیم گیران دولت های بزرگ نسبت به سلامتی مردم محلی و ذینفعان بارگذاری ها بر جای گذاشت. در اثر این حادثه صنایع شیمیایی جهان موازین ایمنی بارگذاری های شیمیایی و استاندارد های زیست محیطی و ایمنی حاکم بر مراحل احداث و بهره برداری از آنها را مورد تجدید نظر شدید قرار دادند.
 
فاجعه بوپال

عواقب نفرت انگیز فاجعه بوپال

 
سانحه بوپال لزوم توجه به سلامتی مردم در هنگام طراحی و اجرای بارگذاری ها را به صفحات اول روزنامه ها کشاند و به موضوع اصلی بحث جهانی تبدیل کرد و یکی از مهم ترین عواملی بود که جامعه جهانی را به سوی ارزیابی زیست محیطی و بهداشتی بارگذاری ها سوق داد هر چند هنوز تا مدتها مقوله سلامت در جنب محیط زیست و به عنوان پاره ای از آن و نه به صورت یک پدیده مستقل ، مورد ارزیابی واقع می شد. اما تاثیری که فاجعه بوپال در این زمینه بر جای گذاشت تنها ناشی از پیامد های بهداشتی بسیار فاجعه آمیز آن نبود و علت دیگری نیز داشت.
 
بلافاصله پس از سانحه شرکت یونیون کارباید اعلام کرد که برای هر گونه کمک آماده است. و در همان چند روز اول پس از فاجعه مبلغ 2 میلیون دلار در اختیار دفتر کمک های اضطراری نخست وزیر هند قرار داد. سپس مقدار زیادی وسایل مصرفی و تجهیزات پزشکی را در اختیار مقامات بوپال قرار داد و این کار را تا مدتها و هر هنگام اعلام نیاز می شد انجام می داد.  یک تیم بین المللی کامل از پزشکان رشته های گوناگون را جهت کمک به درمان بیماران و قربانیان به محل اعزام کرد. به هزینه شرکت تعداد زیادی از پزشکان هندی برای شرکت در کنفرانس ها و جلسات علمی مربوط به چگونگی برخورد با قربانیان و درمان آنان به مناطق مختلف جهان اعزام شدند. شرکت  2/2 میلیون دلار به دانشگاه ایالتی آریزونا کمک کرد تا در بوپال یک مرکز فنی و حرفه ای به راه بیاندازد. این مرکز احداث و افتتاح شد اما پس از مدتی دولت هند آن را تعطیل کرد. شرکت 5 میلیون دلار به صلیب سرخ هند کمک کرد. سپس شرکت یونیون کارباید بنیاد خیریه مستقلی برای بوپال به راه انداخت و در ابتدای کار مبلغ 20 میلیون دلار برای احداث یک بیمارستان در بوپال در اختیار آن قرار داد. در سال 1994 یونیون کارباید آمریکا  کلیه سهام خود در شرکت یونیون کارباید ایندیا لیمیتد را واگذار کرد و متعاقب آن به حکم دادگاه مبلغ 90 میلیون دلار دیگر در اختیار بنیاد خیریه بوپال قرار داد. پرونده شرکت به دادگاه های ایالات متحد و هند رفت و سرانجام دادگاه عالی هند برای رسیدگی به پرونده ذیصلاح تشخیص داده شد. در سال 1989 ادعانامه ای به مبلغ 470 میلیون دلار در دادگاه بر علیه کارخانه صادر شد. دادگاه عالی هند این مبلغ را برای پرداخت خسارت همه قربانیان و تسویه نهایی پرونده شرکت کافی و عادلانه دانست. ده روز پس از اعلام حکم دادگاه شرکت یونیون کارباید این مبلغ را نقدا به دولت هند پرداخت کرد. این مبلغ بسیار بیش تر از برآورد های وکلای آمریکایی بود. در سال 1990 رزرو بانک هندوستان اعلام کرد که مبلغ دریافتی با بهره آن دو برابر چیزی است که برای پرداخت خسارت به قربانیان حادثه لازم بوده است. پرداخت خسارت تا سال 2006 به طول انجامید و در این سال به علت بهره ای که به پول افزوده شده بود  هنوز 327 میلیون دلار در حساب مربوطه باقی بود. اما هنوز هم بسیاری معتقدند که حق قربانیان چنان که باید پرداخت و ادا نشده است. و هنوز هر ساله در سالگرد این حادثه تظاهراتی به همین مناسبت در سطح جهان صورت می گیرد و هنوز شرکت مربوطه و مدیران و مالکان آن خود را در حاشیه ایمنی کامل نمی بینند.
 ملاحظه می شود که علاوه بر عوارض بهداشتی، فاجعه بوپال خسارت های مالی بسیاری نیز برای شرکت مربوطه در بر داشت و لطمه جبران ناپذیری بر شهرت آن وارد کرد. این خسارت ها خود یکی از عوامل گرایش شرکت های بزرگ  به ارزیابی سلامت در بارگذاری ها بوده است. 
 
تهیه و تنظیم : حمید طراوتی