اكولوژی رشد جمعیت

در سرتاسر بخش بزرگی از تاریخ زندگی بشر، رشد جمعیت چنان آهسته بوده كه در طول زندگی یک نسل به چشم نمی آمده و قابل درک نبوده است. رسیدن جمعیت جهان به یک میلیارد نفر در سال 1804میلادی، نیازمند زمانی معادل فاصله ی پیدایش بشر تا آن سال بود. اضافه شدن یک میلیارد دوم تا سال 1927 میلادی یعنی اندكی بیش از یكصد سال طول كشید. سی و سه سال بعد یعنی در سال 1960 میلادی جمعیت جهان به سه میلیارد نفر رسید. سپس گام ها تندتر شد و جهان هر 13 سال یک میلیارد نفر بر جمعیت خود افزود تا اینكه در سال 2011 جمعیت آن به 7 میلیارد نفر بالغ گردید.
یكی از عوارض این رشد انفجاری تعداد انسان ها آن است كه تقاضای بشر از حد ظرفیت نگهداشت نظام های طبیعی نگاه دارنده ی اقتصاد جهان ــ یعنی جنگل ها، شیلات، علفزارها، آبخوان ها و خاک ــ فراتر رفته است. آنگاه كه میزان تقاضا از حد بازدهی پایدار نظام های طبیعی فراتر می رود، دیگر تقاضای اضافی را تنها از طریق مصرف خود منبع پایه می توان تأمین كرد. ما این را چوب بری بیش از حد، صید بیش از حد، چرای بیش از حد دام و بهره برداری بیش از حد از آب می نامیم. همین « بیش از حد» هاست كه اكنون به تدریج تمدن جهانی را تحلیل می برد.

درک آن رشد تصاعدی كه به افزایش انفجارآمیز تعداد ما انجامیده، چندان كار ساده ای نیست. در نتیجه بسیاری از ما، از جمله رهبران سیاسی، درک نمیكنیم كه وقتی جمعیتی سالانه 3 درصد رشد می کند، در نهایت طی یک قرن بیست برابر خواهد شد.
فرانسوی ها برای آموزش رشد تصاعدی به دانش آموزان از یک چیستان استفاده می كنند. چیستان می گوید: در یک بركه یک برگ گل زنبق وجود دارد. هر روز تعداد برگ ها دو برابر می شود؛ روز دوم دو برگ وجود دارد، روز سوم چهار برگ، روز چهارم هشت برگ و غیره. سؤال آن است كه اگر بركه در روز سی ام پر شود، در چه روزی نصف آن پر خواهد شد؟ پاسخ: روز بیست و نهم. بركه ی جهانی ما نیز ممكن است هم اكنون در روز سی ام باشد.
تازه ترین برآوردهای جمعیت نگاری سازمان ملل نشان می دهد که جمعیت جهان تا سال 2050 میلادی به 9.3 میلیارد نفر خواهد رسید، یعنی 2.3 میلیارد نفر افزایش خواهد یافت. غالب مردم فكر می كنند كه این برآوردهای جمعیتی، همچون اكثر برآوردهایی كه ظرف نیم قرن گذشته صورت گرفت، در عمل محقق خواهد شد. اما با توجه به مشكلاتی كه بر سر راه توسعه ی عرضه ی مواد غذایی وجود دارد، مانند مشكلات ناشی از گسترش كمبود آب و گرم شدن كره ی زمین، چنین احتمالی وجود ندارد. ما پیوسته با سرعت از حد ظرفیت كره ی زمین برای نگهداشت از تعداد فزاینده ی انسان ها عبور می كنیم.

نرخ رشد جمعیت جهان كه در سال 1967 میلادی با 2,1 درصد به اوج خود رسید، تا سال 2011 میلادی به 1.1 درصد کاهش یافت. آن چه روشن نیست آن است كه آیا رشد جمعیت در آینده به این علت كه ما گذار به خانواده ی كوچک تر را تسریع می كنیم، كندتر خواهد شد یا علت كندشدن آن این خواهد بود كه ما موفق به چنین كاری نخواهیم شد و در نتیجه نرخ مرگ و میر رفته رفته افزایش خواهد یافت. ما می دانیم كه چه كاری باید صورت گیرد. میلیون ها زن در جهان هستند كه می خواهند خانواده ی خود را تنظیم كنند، اما به خدمات بهداشت باروری و تنظیم خانواده دسترسی ندارند. پركردن این خلأ نه تنها گام بلندی به سوی تثبیت جمعیت جهان خواهد بود، بلكه موجب ارتقاء سلامت و رفاه زن ها و خانواده هایشان خواهد شد.

برگرفته از کتاب چو دخلت نیست، خرج آهسته تر کن نوشته لستر براون و ترجمه دکتر حمید طراوتی