آنفلو آنزای مرگبار تاریخ ایران و مقایسه آن با کرونا

در ژانویه سال 1918 میلادی یعنی ده ماه قبل از پایان جنگ جهانی اول  که هنوز پزشکان مشغول قطع پاهای گانگرن شده سربازان مجروح بودند و در زمان احمد شاه قاجار و در شرایطی که مردم زندگی مصیبت باری داشتند، همه گیری ی جهانی انفلو آنزا پدیدار شد. بعد ها این همه گیری به آنفلوآنزای اسپانیایی معروف گردید زیرا کشور های درگیر جنگ برای حفظ روحیه مردم اخبار بیماری را زیاد پخش نمی کردند و چون اسپانیا در جنگ بی طرف بود فقط اخبار اسپانیا منتشر می شد و کم کم نام بیماری به انفلو آنزای اسپانیایی تغییر یافت.

” ماسک برای جلوگیری از آنفلوآنزا ی اسپانیایی، سال 1919 ، لندن”

این آنفلوآنزا بسیار مرگبار و عامل آن ویروس آنفلوآنزای ” ان وان، اچ وان” بود یعنی همان ویروسی که در سال 2009 میلادی نیز یک بار دیگربا نام آنفلو آنزای خوکی شیوع پیدا کرد.  همه گیری  این بیماری نزدیک به سه سال طول کشید و تا سال 1920 ادامه داشت. طی این مدت، بیماری آنفلوآنزا در سراسر جهان 500 میلیون نفر را مبتلا کرد که در آن هنگام معادل 26.5 درصد جمعیت جهان بود. جمعیت جهان در سال 1918 اندکی کم تر از 2 میلیارد نفر بود.  طبق برآورد ها در اثر این بیماری بین 20 تا 50 میلیون نفر از مردم جهان جان باختند البته برخی مرگ و میر آن را بسیار بیش تر برآورد می کنند. این شیوع جهان گیر که برخی از دور افتاده ترین نقاط کره زمین مانند قطب شمال را نیز درگیر عفونت کرد  یکی از مرگبار ترین همه گیری های تاریخ بشر را رقم زد و مرگ و میر آن از کل مرگ ومیر جنگ جهانی اول بیش تر بود. آلفونس هشتم پادشاه اسپانیا و وودرو ویلسون رییس جمهور آمریکا نیز به این بیماری مبتلا شدند.

دز ایزان آنفلو آنزا یا گریپ را ” باد نزله” می گفتند. در مقاله ای که دکتر حسین عزیزی و دکتر قنبر علی رییس جلیلی در این زمینه منتشر کرده اند آمده که پزشک هلندی جوهان لویی اشلیمر که معلم طب جدید در مدرسه دارلفنون تهران بوده در دیکشنری فرانسه به فارسی خود گه در سال 1874 میلادی آن را منتشر کرده برای آنفلو آنزا معادل ” باد نزله ِ وبایی ِ قصب الریه ” را قرار داده است. آنفلو آنزای اسپانیایی در همان سال 1918 یعنی در زمان حکومت احمد شاه قاجار به ایران می رسد. در آن زمان سپاهیان روس در تبریز و قزوین و سپاهیان انگلیس در بندر بوشهر و بندر لنگه مستقر بودند. ویروس از طریق سربازان هندی به بندر بوشهر می رسد و به سرزمین اصلی منتقل می شود. از غرب هم از بغداد به مرز کرمانشاه و از قفقاز به تبریز رسید.

” بیمارستان صحرایی اورژانس برای سربازان مبتلا در جبهه”

در همان زمان دو بدبختی دیگر نیز در ایران وجود داشت که عبارت بود از قحطی شدید و وبا. امکانات بهداشتی نیز چیزی در حد صفر بود. .لذا بیماری تلفات زیادی ایجاد کرد. جمال زاده نویسنده معروف که خود در آن ایام شاهد ماجرا بوده در این باب می نویسد ” در اواخر جنگ جهانی اول سه قاتل خونریز وارد شیراز شدند: قحطی و وبا و انفلوآنزای اسپانیایی. تعداد زیادی از مردم کشته شدند و جنازه های آنان در سراسر شهر پراکنده بود. بازار و تمام دکان ها بسته بود و نه دکتر بود و نه پرستار و نه دارو” این بیماری کم کم از کرمانشاه و تبریز و بوشهر گسترش پیدا کرد و به جاها ی دیگر رسید. همدان، بیرجند، کرمان، سیستان و بندر انزلی از نقاطی بودند که صدمه بسیار دیدند. در مجموع مطابق برآورد ها بین 900 هزار تا دو میلیون نفر کشته شدند حال آن که در آن زمان جمعیت ایران به برآورد یرواند آبراهامیان، تاریخدان برجسته ایرانی، چیزی حدود 10 میلیون نفر بود. به برآورد سر پرسی سایکس جمعیت شیراز در آن ایام 50 هزار نفر بود که از آن میان 5 هزار نفر جان خود را از دست دادند.

تکته ویژه ای که در مورد آنفلوآنزای اسپانیایی وجود دارد آن است که بر خلاف معمول اپیدمی های ویروسی که کودکان و افراد سالمند را بیش تر آلوده می کنند در این بیماری بیش از همه جوانان مبتلا می شدند. مرگ و میر جوانان نرخ فوق العاده ای داشت. مرگ و میر سربازان آمریکایی درگیر در جنگ جهانی اول از مرگ و میر ناشی از جنگ بیش تر بود. در ایالات متحد قریب 650 هزار نفر جان خود را از دست دادند. نکته دیگر آن که با این بیماری هیچ مقابله ای صورت نگرفت. دولت ها البته به مردم می گفتند که از خانه بیرون نیایند و ماسک بزنند و حتی جوانان پیشآهنگ هر کس را در خیابان می دیدند که آب دهان می انداخت متوقف می کردند و به او یک برگه می دادند که روی آن نوشته بود تو دشمن سلامت مردمی. اما نه واکسنی وجود داشت و نه دارویی. اما اپیدمی ناگهان پایان یافت.

” حمل بیمار به بیمارستان، واشنگتن دی سی ، 1918″

همه گیری بیماری ابتدا در بهار سال 1297 پیدا شد ولی خفیف بود و زود فروکش کرد. سپس در پاییز همان سال دوباره اوج گرفت . در این حمله دوم بیماران ابتدا ظرف جند ساعت یا جند روز به علت تخریب بافت ریه و عفونت بعدی آن می مردند. در کشور های غرب خانواده های زیادی از بین رفتند. در آمریکا حدود 650 هزار نفر و در انگلستان 228 هزار نفر جان خود را از دست دادند.

در باره علت بروز مجدد این بیماری و تلفات شدید آن نطرات متفاوتی وجود داشت. برخی تحقیقات تحول ژنتیکی نوعی ویروس آنفلوآنزا در بدن پرندگان را عامل آن می دانست و گفته می شد که ویروس نوعی توفان سیتوکینی در سلول ها ایجاد می کند که در اشخاص جوان سبب نابودی سیسم ایمنی می شود. برخی علت بروز بیماری را به بیوتروریسم آلمان نسبت می دادند. برخی تحلیل ها  که در سال 2007 در مجلات پزشکی در این باره صورت گرفته موید آن است که ویروس آنفلو آنزا ی اسپانیایی تهاجمی تر از سوش های قبلی نبوده و فقط سوء تغذیه، فشردگی جمعیت در کمپ های پزشکی و بیمارستان ها و بد بودن شرایط بهداشتی سبب اضافه شدن عفونت های میکربی و لذا مرگ بیماران می شده است.

در مجموع نتیجه ای که به دست می آید آن است که:

1-بیماری جهانگیر سال 1297 و 1298 یعنی زمان احمد شاه قاجار و اواخر جنگ اول جهانی بسیار مرگبار تر از بیماری کنونی کرونا ویروس بوده است. میزان مرگ و میر آن (  20 تا 50 میلیون نفر ظرف جند ماه) حدودا ده هزار برابر مرگ و مبر کرونا در چند ماه اخیر بوده است که تا امروز یعنی هشتم مارس 2020 حدود 3600 نفر گزارش شده است.

2- ویروس پس از چند ماه خود به خود محدود شده و در تابستان حمله آن تقریبا بطور کامل متوقف شده. این نویدی ست که اگر خوب در خانه مقاومت کنیم و اصول بهداشتی را رعایت کنیم، بزودی از شر ویروس خلاص خواهیم شد.

3- احتمال بیو تروریسم در هر دو مورد وجود داشته و مطرح شده است. پس باید آن را مد نظر قرار داد و در باره آن تحقیق کرد.

4- جهان در مقابل یک ویروس کوچک بسیار شکننده است و نظام جهانی باید در سیستم اقتصادی و بهداشتی خود تجدید نظر کند.