فرستاده شده در ۲۲ دی ۱۳۹۵

آقای حسین میبودی، ( دانشچوی دکترای مدیریت محیط زیست / دانشکده محیط زیست و انرژی دانشگاه آزاد اسلامی/ واحد علوم و تحقیقات/ تهران ) که از طرفداران و افراد صاحب فکر در زمینه حفاظت از محیط زیست هستند، مقاله زیر را التفاتا برای سایت طراوت بهار فرستاده اند که ضمن تشکر از ایشان بدون هیچ دخل و تصرفی در اینجا می آوریم. برای ایشان آرزوی موفقیت داریم.

موسسه طراوت بهار

———————————–

چرا باید حرکت اتومبیل‌ها بین خطوط در شهر مشهد، یک رویا باشد؟
حسین میبودي

در طي دهه‌هاي گذشته جمعيت كشور به شدت افزايش يافته، به طوري كه جمعيت 49 ميليوني در سال 1365 به نزدیک 80 ميليون نفر در سال 1395 رسيده است. اين افزايش جمعيت باعث گسترش رشد بي‌رويه كالبدي در شهرها و استقرار نامتعادل جمعيت در عرصه‌ي شهرها شده است.
شهر مشهد واقع در استان خراسان رضوي است و به عنوان بخشي از استان خراسان بزرگ مي‌باشد كه با مصوبه دولت در سال 1383 و پس از تقسيم خراسان به سه قسمت شمالي، رضوي و جنوبي ايجاد شده است. شهر مشهد به عنوان دومين کلان‌شهر كشور مطرح بوده و هرساله ميليون‌ها زائر راهي اين شهر مي‌شوند که بنا به بررسي‌هاي انجام شده، تعداد زائران و گردشگران ورودي به کلان‌شهر مشهد در سال 1395 معادل حدود 27 ميليون برآورد گرديده است. ورود اين تعداد از زائران به کلان‌شهر مشهد فارغ از مقياس سفر خارجي يا داخلي، سبب گرديده است كه اين کلان‌شهر به عنوان دومين کلان‌شهر مذهبي جهان از نظر ورود زائر به شمار آيد. برآيند تأثيرات فزاينده و كاهنده در شتاب افزايش تعداد مسافران و زائران شهر مشهد حاكي از آن است كه اين شهر شاهد سفر مسافران و زائران بيشتري در قياس با افزايش كل جمعيت و جمعيت شهري كشور خواهد بود.

ترافیک

موقعيت کلان‌شهر مشهد به عنوان گرانيگاه امر زيارت در كشور که پذیرای تعداد زیادی زائر ناآشنا به خیابان‌ها و مسیرها، باعث گرديده تا ترافیک ایجاد شده در این شهر بیش از شهرهای دیگر در کشور باشد و نوسانات تعداد ماشین‌های موجود در خیابان، در ایام خاص سال موجب گردیده که مدیریت ترافیک در شهر مشهد به عنوان یک امر حیاتی برای مدیران شهری مطرح گردد.
ازدحام ترافیکی در مشهد زمان و مکان نمی‌شناسد و هر جای شهر و هر زمان که سری به معابر اصلی شهر بزنید، شاهد این ناهنجاری ترافیکی خواهید بود. توجه به قوانین راهنمایی و رانندگی، نقش مهمی در جهت کاهش ترافیک دارد که در این بین حرکت خودروها بین خطوط سفید از اهمیت فراوانی برخوردار است. اگرچه در ماده 119 آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی، صراحتاً به حرکت خودروها در بین خطوط تأکید شده و مطابق قانون، حرکت نامنظم و پیچ در پیچ در خیابان‌ها ممنوع است، ولی بیشتر رانندگان حرکتی نامنظم و پیچ در پیچ دارند. این آشفتگی در حرکت خودروها نه تنها کاهش امنيت حريم تردد خودروها را به دنبال دارد، بلکه حقوق شهروندي را نیز ضایع می‌کند.
حرکت بین خطوط خودروها از این جهت حائز اهمیت است که در صورت توجه به آن، بار ترافیکی تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد و در مقابل، عدم حرکت بین خطوط هم باعث سنگین‌شدن ترافیک می‌شود؛ همچنین بسیاری از تصادفات درون‌شهری هم به خاطر بی‌توجهی به حرکت بین خطوط است.
بدیهی است برای تحقق هر برنامه و طرحی، ابتدا باید زیرساخت‌های آن فراهم شود و بر این اساس برای اینکه خودروها در بین خطوط برانند، باید تمامی خیابان‌های اصلی دارای خط‌کشی طولی مناسب باشند. متأسفانه با نگاهی به خیابان‌های اصلی شهر مشهد در می‌یابیم که بسیاری از آن‌ها دارای خط‌کشی طولی مناسب نیستند.
این موضوع بیش از هر چیزی نشان‌دهنده این است که اهمیت فرهنگ ترافیکی، متأسفانه در اولویت برنامه‌ریزان شهری دیده نشده است و تا زمانی که ما نگران این فرهنگ نباشیم، مشکلات ترافیکی شهر مشهد روز به روز بیشتر می‌شود و در این بی‌توجهی بیشترین ضرر عاید مردم است.
کیفیت خط‌کشی خیابان‌ها به‌گونه‌ای است که با گذشت مدت کوتاهی، اثری از خط‌کشی‌های صورت گرفته مشاهده نمی‌شود. لازم به ذکر است یکی از دلایلی که باعث محو شدن خط‌کشی‌ها می‌شود به نامرغوب بودن و کیفیت پایین آسفالت خیابان‌ها بر می‌گردد. گاهی اوقات نیز شاهد این هستیم، خطوط جدیدی در کنار خطوط کم‌رنگ گذشته کشیده می‌شود که باعث سردرگمی بیشتر رانندگان می‌گردد.

ترافیک

اقدامات فرهنگي یا جریمه
فرهنگ‌سازی به واسطه نصب بنر در معابر شهری، ‌شاید زمانی بیشترین تأثیر را در ذهن و فکر مردم داشت. تبلیغات تلویزیونی و رادیویی هم در پراکندن این‌گونه فرهنگ‌ها بی‌تأثیر نبود؛ اما چند وقتی است فضای مجازی، ‌چنان ظرفیتی ایجاد کرده که دیگر تبلیغات محیطی، به سختی دیده می‌شوند. ترافیک صبحگاهی، ‌عصرگاهی و شامگاهی، ‌بخش جداناپذیر شهرهای بزرگ شده است. بی‌نظمی رایجی که خودروها در ترافیک از خود نشان می‌دهند که بعضاً زرنگی تلقی می‌شود، لایی‌کشیدن از میان خودروهایی که بین خطوط ایستاده‌اند، ‌سبقت از سمت راست و خارج از خطوط خیابان، همه این‌ها مصائب هر روز رانندگی ما در شهرهاست. همه این مشکلات، ‌ترافیک را غیرقابل تحمل‌تر از قبل می‌کند؛ آن هم ترافیکی که باعث می‌شود آدم‌ها چه با خودروی شخصی و چه با تاکسی و اتوبوس، ‌ساعت‌ها برای رسیدن به مقصد، دود اگزوز بخورند. در این میان، ‌عده‌ای از مردم، اقدام به بازنشر کمپین‌ها و گروه‌ها، جهت الگوسازی برای مردم کرده‌اند. این‌ها اقدامات و فعالیت‌های بسیار خوب و قابل توجهی است که امروزه در جهت افزایش مشارکت شهروندان و آموزش در جهت فرهنگ‌سازی انجام شده است.
مسائل‌ مربوط‌ به‌ فرهنگ‌سازی هنگامي‌ به‌ بهترين‌ نحو، حل‌ و فصل‌ مي‌شوند كه‌ کلیه‌ شهروندان‌ در سطوح‌ مناسب‌ در آن‌ مشاركت‌ داشته‌ باشند. خوشبختانه این مشارکت به صورت عملی آغاز شده است، اگرچه در ابتداي راه است ولي می‌توان به آينده‌اي درخشان در اين حوزه چشم دوخت. هرقدر جوامع از بستر فرهنگي قوي و غنی‌تری برخوردار باشند، به همان نسبت از توسعه‌ای جامع‌تر و محيطي سالم‌تر برخوردار خواهند بود.
از سوی دیگر امروزه شاهد این هستیم که در بسیاری از برنامه‌ریزی‌های ترافیکی، جرائم مادی تخلفات رانندگی به ابزاری در جهت فرهنگ‌سازی تبدیل شده است و در نتیجه، این تخلفات به بخشی از عادت‌ روزانه رانندگان و حتی به جزئی از عرف جامعه تبدیل می‌‏شود. حال اگر این‌گونه رفتار شود، پژوهشگران معتقدند بین جرم و جریمه باید رابطه‌ای منطقی برقرار باشد و میزان جریمه به‌گونه‌ای نباشد که به بخشی از سبد هزینه خانوار تبدیل شود. تلقی شهروندان در خصوص جرائم، نباید به گونه‌ای باشد که بر سر میزان کم یا زیاد بودن مبالغ به قضاوت و محاسبه بپردازند، بلکه مبلغ جریمه باید به اندازه‌ای بازدارنده باشد که وقتی فرد به پیامدها و عواقب تخلف خود می‌اندیشد، بدون هیچ گونه تردیدی از آن صرف نظر کرده و بدون درنگ از خیر منافع آنی و زودگذر خود به خاطر مصالح آتی و دیرپای خویش بگذرد.
به سامان رسیدن ترافیک مشهد، نیاز به مشارکت همگانی اقشار جامعه در امر آموزش دارد و لازم است همگان برای اصلاح و بهبود رفتارهای ترافیکی همکاری نمایند. لازمه اصلی چنین عزمی، قدرت برنامه‌ریزی صحیح، تحلیل علمی و تصمیم‌گیری منطقی، نظم و انسجام در برنامه‌های اجرایی، همگامی و همراهی دستگاه‌های متصدی و همچنین توان هدایت و اجرای برنامه‏‌های بلندمدت و دقیق باهدف رفع مشکل است.

کلام آخر
مطالعات انجام شده در شهر مشهد نشان می‌دهد، با فرض اينكه كليه عوامل تأثيرگذار در جمعيت زائر ثابت بماند، ميزان آمار جمعيت زائر در سال 1404 برابر 120 هزار نفر در شب خواهد بود و در صورتی که پارامترهاي جديدی را در نظر بگيريم، به طور قطع جمعيت زائر در سال 1404 تشديد گرديده و بيش از اين مقدار خواهد بود. با توجه به شرایط خاص شهر مشهد به ویژه مناطق اطراف حرم مطهر، مدیریت ترافیک این شهر نیاز به ایجاد یک برنامه‌ریزی سامانمند دارد تا به اجراي موفق‌تر مديريت ترافیک و بهبود وضع موجود بینجامد.
رانندگی بین خطوط از مصادیق بارز فرهنگ ترافیک در جوامع محسوب می‌شود و رعایت آن نقش مهمی در کاهش بار ترافیک دارد؛ اما نبود فرهنگ صحیح رانندگی و حرکت نامنظم و پیچ در پیچ، باعث سنگین‌شدن بار ترافیک می‌شود. خط‌کشی‌های بی‌کیفیت خیابان‌ها نیز این بی‌نظمی را تشدید می‌کند که انتظار می‌رود شهرداری توجه بیشتری به این موضوع داشته باشد.
ارتقای فرهنگ ترافیک، نیازمند آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی گسترده در جامعه است. آگاهی بخشیدن، باعث ایجاد نگرش نو و تغییر رفتار می‌شود و به این منظور، جلب مشارکت همه‌جانبه آحاد مردم از یک‌سو و دستگاه‌های متصدی از سوی دیگر، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. چنین اقداماتی بایستی حمایت شود و امیدواریم که این فعالیت‌ها باعث ایجاد نظم در رانندگی و کاهش ترافیک شهری گردد. اگر واقعاً در پی کاهش ترافیک و رسیدن به حقوق شهروندي باشیم، می‌بایست در نهایت در رفتارهای کلیه مردم در قبال شهر تغییراتی ایجاد کنیم. چرا باید حرکت اتومبیل‌ها بین خطوط در مشهد، یک رویا باشد؟