مهم ترین مساله محیط زیست ایران کدام است؟

کدام مساله است که باید عمده فعالیت طرفداران محیط زیست و جنبش محیط زیستی معطوف به مقابله با آن باشد. مهم ترین خطری که محیط زیست و زندگی بشر را تهدید می کند کدام است؟ مسائلی مانند کمبود مواد غذایی، کمبود آب، خشکسالی، نابودی جنگل ها، افزایش توفان ریزگردها، آلودگی هوای شهر ها، بیابان زایی و غیره همگی مسائل مهمی هستند. اما مهم ترین مساله محوری محیط زیست ایران و جهان، گرم شدن کره زمین است.
گرم شدن کره زمین مانند یک سونامی است که هنوز به ساحل نرسیده است. علائمی کم و بیش از آن دیده می‌شود ولی به صورت کامل تبارز نیافته و یا خوب درک نشده است. آنگاه که قدم نزدیک بگذارد گرم شدن کره زمین تمام جنبه ها و شئون زندگی بشری را تغییر خواهد داد. بعضی مناطقی که اکنون ما می شناسیم یا به آنجا سفر کرده ایم به زیر آب خواهد رفت. برخی مناطق دنیا به علت شدت گرما غیرقابل سکونت خواهد شد. مهاجرت‌های وسیعی صورت خواهد گرفت. بازدهی محصولات کشاورزی کاهش خواهد یافت. توفان‌ها و تند بادهای شدید و سیل های ویرانگر از یک طرف و خشکسالی های طولانی از طرف دیگر سراسر جهان را متاثر خواهد کرد. این است پدیده غول آسایی که ما با آن روبرو هستیم. اما متاسفانه هنوز درک درستی از آن نداریم .
درجه حرارت کره زمین از زمان انقلاب صنعتی به تدریج افزایش یافت. علت آن هم به طور قطع افزایش انتشار گاز کربنیک در جو کره زمین بوده است. این نکته اکنون کاملا ثابت شده و بزرگ ترین بدنه دانشمندان زیست محیط جهان که در پنل بین دولتی ی تغییر آب و هوا (1) گرد آمده اند آن را تایید کرده اند. غلظت گاز کربنيك جو در آغاز انقلاب صنعتي ، ۲٧۰ قسمت در میلیون بود. اما تا سال 2004 غلظت آن به 377 قسمت در میلیون افزایش یافت. چنین غلظتی بسیار بالاتر از سطح گاز کربنیک در هزاره های گذشته است. در واقع یک لایه گاز کربنیک مانند پتویی بر روی کره زمین انداخته شده و آن را گرم می کند. افزایش دما تا سال های 1850 افزایش چندان زیادی نبوده است. از 1850 تا 1990 درجه حرارت متوسط کره زمین 0.51 درجه افزایش یافته. دانشمندان پنل بین المللی فوق در محاسبات خود سال‌های 1980 تا 1999 را مبنا می‌گیرند که میانه آن سال 1990 است. از آن سال‌ها تا سال‌ 2007 درجه حرارت 0.25 درجه افزایش یافته و از 2007 تا کنون یعنی سال 2019 میلادی نیز افزایش داشته و میزان افزایش نسبت به دوره پیش از انقلاب صنعتی به 0.8 درجه سانتی گراد رسیده است. این تازه اول راه است.
ثبات آب و هوای کره زمین ناشی از عملکرد عناصر بزرگ مقیاس کره زمین است. عناصری مانند یخ قطب شمال، پوشش یخ غرب قطب جنوب (جنوبگان) ، پوشش یخ جزیره گرین لند، اقیانوس های کره زمین، جنگل بارانی آمازون، جریان های دریایی اقیانوس اطلس ( جریان گلف استریم.) این ها عوامل اصلی حفظ ثبات آب و هوایی کره زمین هستند. اکنون این عناصر به شدت آسیب دیده‌اند. آب اقیانوس ها گرم شده است. یخ قطب شمال باز شده به طوری که در تابستان ها می توان در قطب شمال کشتیرانی کرد. قطعات بزرگی از یخ در جنوبگان، قطعاتی که گاه به بزرگی کشور فرانسه هستند، پیوسته از قسمت غربی آن جدا می شوند و به اقیانوس می‌ریزند. طبق آخرین تحقیقی که دانشگاه کالیفرنیا انجام داده سرعت ذوب یخ در چهار دهه ی منتهی به 2017 به میزان 280 درصد افزایش یافته است. وسعت یخ گرینلند قریب 1.800.000 کیلومتر مربع و عمق آن حدود 2 تا 3 کیلومتر است و این یخ اکنون روی به ذوب گذاشته. این همه یخ آن گاه که ذوب شود حجم آب اقیانوس ها را افزایش می دهد و در نتیجه سطح آب بالا می‌آید. جنگل آمازون نیز به شدت صدمه دیده و مساحت کل جنگل های اولیه و طبیعی جهان کاهش یافته است.
به طور کلی عناصر اصلی نگاه دارنده کره زمین آسیب دیده اند. مهم ترین عامل این آسیب انتشار گاز کربن است و مهم ترین وظیفه کشورها و بزرگ ترین چالش آن ها مقابله با این افزایش است. بنیان گذار سازمان “350 ” (2) محاسبه کرده که برای این که ثبات آب و هوای کره زمین حفظ شود میزان گاز کربنیک نباید از ۳۵۰ قسمت در میلیون بالاتر رود. اکنون و در انتهای ژوئن سال 2019 میلادی غلظت گاز کربنیک جو زمین 413.9 قسمت در میلیون محاسبه شده است. یعنی باید این مقدار حد اقل 63 قسمت در ميليون کاهش یابد تا حد اقل وضع از این که هست خراب تر نشود. بنابراین باید میزان انتشار کربن بشدت و با سرعت کاهش یابد. این است وظیفه اصلی تمام مردم و هواداران محیط زیست و تمام کسانی که به فکر آینده خود و فرزندانشان و نگران آینده کل بشریت هستند. این است وظیفه اصلی تمام کشورها در حفاظت از کره زمین و این است مهم ترین خطری که ایران و جهان را تهدید می کند. اگر این مشکل از سر راه برداشته نشود هیچ یک از دیگر مسایل محیط زیست حل نخواهد شد.
بنابراین ایران هم مانند سایر کشور ها باید به فکر کاهش انتشار کربن باشد. مهم ترین کاری که ایران می تواند بکند عبارت است از کاهش مصرف بنزین، گازوئیل، نفت و گاز. این یعنی کاهش تعداد خودرو، به ویژه خودرو های پر مصرف داخلی، یعنی حمایت از خودرو های برقی و هیبرید، یعنی ممنوع کردن ورود بقیه خودرو ها ، یعنی ممنوع کردن تردد موتورسیکلت های گازوئیلی و بنزینی ، یعنی بهینه کردن مصرف بخاری ها و وسایل گازسوز، یعنی برقی کردن وسایل خانگی، یعنی ممنوعیت فعالیت نیروگاه های زغال سوز و گازی، یعنی افزایش تولید انرژی بادی و انرژی خورشیدی، یعنی توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی، یعنی احداث خطوط راه آهن برقی چه شهری و بین ‌شهری و غیره.
این کار بزرگی است و این همه کار نیاز به سرمایه‌گذاری عظیمی دارد که منابع آن باید از محل آن چه می‌توان آن را “خرج عطینا” نامید تامین شود، یعنی از خرج های غیر ضرور، از مسافرت های زیارتی و سیاحتی و کارهای فرهنگی غیرضروری، از مصارف بسیار لوکس باید کاست و پول آن را صرف این توسعه کرد. این مهم ترین تغییری است که هواداران محیط زیست باید نسبت به انجام آن اهتمام ورزند و آن را مطالبه نمایند و این اقدامی ست که بر حل و تخفیف کلیه دیگر مشکلات زیست محیطی تاثیر خواهد داشت. متاسفانه حرکت زیست محیطی ایران کم تر بر این نقطه بحرانی تمرکز می کند.

1 – INTERNATIONAL PANEL ON CLIMATE CHANGE ( IPCC)
2 – سازمانی است که برای نگاه داشتن غلظت گاز کربنیک در حد 350 قسمت در میلیون می کوشد .